روزنامه خراسان

مروری بر اوضاع نابه سامان انتشار اوراق دولتی برای سامان دادن به بازار بدهی/ دولت در نقش موسسه های مالی غیرمجاز!

جواد غیاثی - با روی کار آمدن دولت یازدهم، پشتوانه کارشناسی و هم نظران فکری دولت، تاکید و مطالبه ای جدی برای گسترش بازار بدهی شکل دادند. بعد از آن  انواع اسناد خزانه اسلامی تحت عناوینی چون «اخزا»، «سخا» و حالا «سخاب » منتشرشد تا در کنار انواع صکوک که قبلا نیز منتشر می شد، به وسعت بازار بدهی بیفزاید. هدف اصلی از انتشار اسناد خزانه نیز سامان دهی بدهی های دولت بود. اما انتشار این اوراق در ادامه مشکلاتی برای بازار پول و بازار سرمایه ایجاد کرد و اکنون، خود این اوراق نیز دچار مشکلاتی شده است که دولت و بانک مرکزی در تلاش اند آن را سامان بخشند. در ادامه برخی سوالات راجع به بازار بدهی و اوراق منتشرشده را مرور خواهیم کرد. همچنین از وضعیت بودجه دولت و رشد سرسام آور واگذاری دارایی های مالی ( که بخشی از آن اوراق بدهی است) و در نهایت درباره آخرین اوراق بدهی منتشرشده توسط دولت یعنی سخاب و مشکلاتی که ایجاد کرده سخن خواهیم گفت.
بازار بدهی و اوراق قرضه چیست؟ منظور از گسترش بازار بدهی، انتشار انواع اوراق بهادار سررسید دار توسط دولت و بانک مرکزی و فروش آن ها در بازار برای تامین مالی است. به عنوان مثال، برگه هایی با ارزش اسمی 100 هزار تومان منتشر می شود و به قیمتی کمتر از قیمت اسمی به فروش می رسد. مثلا اسناد خزانه اسلامی (اخزا) که در ایران از سال 94 منتشر شد، قیمت اسمی 100 هزار تومانی دارد اما موقع عرضه در فرابورس با نرخ حدود 80 هزار تومانی کشف قیمت شد. به این ترتیب خریداران این اوراق می توانند یک سال بعد و در سررسید اوراق، قیمت اسمی آن یعنی 100 هزار تومان را دریافت و سود 25 درصدی کسب کنند. البته اوراق قابل خرید و فروش مجدد است و خریدار می تواند قبل از سررسید دوباره، آن را به فروش برساند. مثلا اگر کسی در نیمه دوره اقدام به فروش اوراق کند، احتمالا قیمت آن حدود 90 هزار تومان خواهد بود.   کارایی بازار بدهی و اسناد خزانه چیست؟ کارایی اصلی بازار بدهی، تامین مالی دولت و پرداخت بدهی ها، اجرای سیاست های پولی و کشف نرخ بهره واقعی در هر اقتصاد است. از آن جا که این اوراق هیچ ریسکی ندارد، نرخ بهره آن، به معنی کف نرخ بهره اقتصاد در نظر گرفته می شود. به طور طبیعی نرخ سود بازار سهام و قراردادهای مشارکتی باید بیشتر از نرخ سود این اوراق باشد. در ایران مهم ترین کارایی این اوراق، سامان دهی بدهی های دولت بوده است. میزان زیاد بدهی دولت، سالانه به خاطر نرخ بهره آن در حال افزایش بود و پیمانکاران طلبکار هم نمی توانستند طلب خود را نقد کنند. دولت این اوراق را منتشر می کند و تحویل پیمانکاران می دهد و آن ها می توانند با فروش آن در بازار، نقدینگی جذب کنند. البته بدهی دولت حذف یا کم نمی شود چرا که دولت موظف است در سررسید، رقم اسمی را به مالک نهایی پرداخت کند اما بدهی ها منظم و قابل خرید و فروش می شود. سرعت قابل توجه افزایش انتشار اوراق در ایران با آغاز انتشار اوراق اسناد خزانه در سال 94، فقط پنج هزار میلیارد تومان اسناد خزانه تحت نمادهای (اخزا یک تا5) منتشر شد. در سال 95 این رقم به 8.5 هزار میلیارد تومان رسید (اخزا 6 تا 11) و در کنار آن 4.5 هزار میلیارد تومان اوراق کوتاه مدت تحت عنوان سخا (سخا 1 و 2) هم منتشر شد. در سال 95 حدود 11 هزار میلیارد تومان هم انواع اوراق مرابحه، سلف و ... برای خرید گندم منتشر و  به این ترتیب حجم بازار به یکباره حدود پنج برابر شد. در ابتدا همه چیز خوب بود اما کم کم صدای اعتراض ها بلند شد. مهم ترین مشکل مربوط به نرخ سود کشف شده این اوراق بود. در حالی که نرخ سود مصوب برای سپرده های بانکی 15 درصد بود، این اوراق 23 تا 30 درصد بازدهی نصیب خریداران می کرد. لذا قبل از همه صدای اهالی بازار سهام به گوش رسید. سپس بازار پول (نظام بانکی) هم خودش را تطبیق داد و نرخ سود سپرده ها به ارقامی بالاتر از 20 درصد رسید.   اعتراض بورس، همراهی بانک بورسی ها که سال های سختی را پشت سر گذاشته بودند، حالا شاهد خروج روزافزون نقدینگی از بازار سهام و هجوم آن به سمت بازار بدهی و البته کاهش بازدهی دارایی های خود بودند، لذا به انتشار بی رویه اسناد اعتراض کردند و در نهایت فرابورس از پذیرش اوراق جدید بدهی دولت یعنی سخاب خودداری کرد. اما گروه دیگر یعنی بانک ها خودشان را با این موضوع تطبیق دادند. آن ها به راحتی نرخ سود مصوب شورای پول و اعتبار را دور زدند و نرخ سود 23 تا 30 درصدی پرداخت کردند تا بازار پول از بازار بدهی عقب نیفتد. در این شرایط، کاری از دست بانک مرکزی هم بر نمی‌آمد چرا که بانک ها بهانه خوبی برای دورزدن نرخ ها داشتند؛ اوراق بدهی "دولتی". خلاصه آن که آثار سوء انتشار بی رویه اوراق یکی پس از دیگری نمایان شد؛ بورس دچار خشکسالی نقدینگی شد، نرخ سود بانکی دوباره سر به فلک کشید و سیاست های بانک مرکزی ناقص  ماند. یک عادت خطرناک بودجه ای دولت اما به هم ریختن بازار سهام و پول، تنها آثار سوء گسترش بی رویه بازار بدهی توسط دولت نبود. نگاهی به عملکرد بودجه دولت در سال های گذشته نشان می دهد قوه مجریه به شکل سرسام آوری در حال تامین بودجه از محل استقراض و انتشار اوراق است. نمودار مقابل که مربوط به واگذاری دارایی های مالی در بودجه دولت است، به خوبی همه چیز را روشن می‌کند. منظور از واگذاری دارایی مالی، تامین مالی دولت از محل انتشار انواع اوراق بدهی و مشارکت و همچنین دریافت وام از بانک های داخلی و خارجی است. چنان که نمودار نشان می دهد، این واگذاری ها در سال 95 با رشد 185 درصدی به 62 هزار میلیارد تومان رسید؛ رقمی که از میزان مشخص شده در قانون بودجه نیز حدود 9 درصد بیشتر بود! این موضوع به خودی خود خطرناک است اما استفاده از این منبع درآمدی برای امور جاری (ونه عمرانی  و سرمایه گذاری) بر عمق خطر افزود و نگرانی های جدی ایجاد کرد.   روندی که ادامه دارد اعتراض های بسیاری به این رفتار دولت صورت گرفت؛ از رئیس کل بانک مرکزی که نسبت به انتشار بی رویه اوراق تذکر داد، تا مدیرعامل فرابورس که نحوه خرید و فروش  اوراق دولت را شبیه بازار سیاه نامید. عبده تبریزی، عضو شورای عالی بورس هم که رفتار دولت را بازی خطرناک با نرخ سود دانست و نگاه درآمدی به بازار بدهی را تقبیح کرد. خلاصه آن که توصیه کنندگان اولیه بازار بدهی، حالا به شدت نسبت به انحراف اوراق و استفاده از آن برای تامین هزینه های جاری دولت هشدار دادند. فرابورس هم از انتشار اوراق جدید تحت عنوان سخاب، جلوگیری کرد اما دولت دست بر نداشت. دولت امسال حدود پنج هزار میلیارد تومان اوراق سخاب منتشر کرد و اخبار حکایت از آماده انتشار بودن 10 هزار میلیارد تومان دیگر دارد. اگر شرایط انتشار اوراق مرابحه و سلف نیز مثل سال قبل باشد، نباید منتظر اصلاح جدی در این فرایند بود. نمودار مقابل که مقایسه عملکرد سه ماه دولت است به خوبی این موضوع را نشان می دهد. سخاب های 35 درصدی و خرید و فروش در کوچه و بازار اوراق جدید یعنی سخاب با نرخ های 30 تا 40 درصدی کشف قیمت شد. این در حالی است که اخزا با نرخ 23 تا 30 درصد کشف قیمت شده بود. معضل دیگر این اوراق جدید نوع خرید و فروش آن بود. همان گونه که گفتیم، فرابورس این اوراق را پذیرش نکرد و دولت از طریق شبکه بانکی سخاب را عرضه کرد. پیمانکاران که پس از سال ها به جای طلب خود اوراق دریافت کرده اند، عطش بسیاری برای نقدکردن آن دارند. لذا با نرخ های عجیب و غریب 40 درصدی آن ها را واگذار می کنند. طبق گفته برخی پیمانکاران، خود بانک ها هم این اوراق را از آن ها می خرند. عرضه نشدن در بورس باعث شده است نرخ محلی و بازار سیاه برای آن شکل بگیرد و در این میان، برخی سودجویان نرخ های تنزیل قابل توجهی بر اوراق تحمیل می کنند. این در حالی است که عرضه آن در بورس باعث تجمیع تقاضا، شفافیت معاملات و ایجاد رقابت برای خرید آن می شد و از افزایش افسارگسیخته نرخ تنزیل اوراق جلوگیری می کرد. همه در جست و جوی سخاب! نرخ سود قابل توجه این اوراق، آثار سوء قبلی را با شدت بیشتری در پی داشت؛ از ایجاد خشکسالی مالی در بورس تا بر هم زدن نرخ سود بانکی. نرخ های جذاب این اوراق باعث شد همه در جست  وجوی سخاب برآیند؛ برخی در کوچه و بازار و برخی در سایت ها و تلگرام. تصویر زیرآن  را به خوبی نشان می دهد.   سخاب سامان می یابد؟
دولت هنوز واکنشی به این نابه سامانی های بازار بدهی نشان نداده است. فقط رئیس سازمان برنامه، سال قبل در پاسخ به اعتراض ها نسبت به انتشار بی رویه اوراق بدهی، گفت ما حواسمان به بخش ها و بازارهای دیگر هست و به همین خاطر از همه ظرفیت های قانونی برای انتشار اوراق استفاده نمی کنیم! اما در مورد تراژدی سخا، دولت هنوز ساکت است. رئیس کل بانک مرکزی از ایجاد کمیته ای سه جانبه (بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و سازمان برنامه) برای سامان دهی بازار بدهی سخن گفته و به بانک ها اعلام کرده است خرید و فروش سخاب ر امتوقف کنند. شرکت فرابورس هم نسبت به اوضاع اسفبار سخاب معترض است اما دولت هنوز ساکت است.گویا این روش کم دردسر تامین مالی به کام دولت خوش آمده است. البته سامان دهی بدهی ها به این صورت قابل دفاع است اما بی توجهی به سایر بازارها و ناهماهنگی با بانک مرکزی و سازمان بورس و مهم تر از همه استفاده از ابزارهای بدهی برای تامین هزینه های جاری، پذیرفتنی نیست. گسترش بازار بدهی، نیازمند همراهی و هماهنگی با بازارهای دیگر است و مهم ترین موانع فعلی پیش روی این بازار، وضعیت نرخ سود و عطش نقدینگی موجود در کشور است. باید منتظر بود و دید که تیم جدید اقتصادی چگونه با بازار بدهی رفتار خواهد کرد؟ همچنین منتظریم ببینیم کسی به فاجعه سخاب پایان می‌دهد یا در بر همان پاشنه خواهد چرخید؟ آیا بانک مرکزی که نرخ های سود بالا در موسسه های غیرمجاز را دلیل پایین بودن نرخ سود می دانست، اکنون در قبال نقش مخرب نرخ سود اوراق دولتی اقدامی خواهد کرد؟  
 
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
نتیجه‌ای‌که قابل پیش‌بینی بود (یادداشت روز) (کيهان)تا پای جان برای دختر ایران (شهروند) اهداف تل‌آویو از ورود به پرونده توافق صلح غزه (تجارت) خشکسالی در هاله‌ای از آب فرو رفت (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
تاریخچه «حیا کن، رها کن» تاریخچه «حیا کن، رها کن» کلا ه کالیمانی چگونه سر استانداری خراسان شمالی رفت؟ کلا ه کالیمانی چگونه سر استانداری خراسان شمالی رفت؟ مروری بر زندگی و آثار جوجو مویز مروری بر زندگی و آثار جوجو مویز 6 نکته برای اجاره نشین ها در فصل نقل و انتقالات / کلید قانون در قفل خانه های اجاره ای 6 نکته برای اجاره نشین ها در فصل نقل و انتقالات / کلید قانون در قفل خانه های اجاره ای پای صحبت های خانواده شهید مدافع حرم حسین محرابی که روز شهادت امام رضا(ع) آسمانی شد راه های دور زدن هزینه های کمرشکن تالارهای عروسی راه های دور زدن هزینه های کمرشکن تالارهای عروسی مروری بر اوضاع نابه سامان انتشار اوراق دولتی برای سامان دادن به بازار بدهی/ دولت در نقش موسسه های مالی غیرمجاز! مروری بر اوضاع نابه سامان انتشار اوراق دولتی برای سامان دادن به بازار بدهی/ دولت در نقش موسسه های مالی غیرمجاز! مبارک ترین پیوند هستی و13 میلیون جوان در سن ازدواج مبارک ترین پیوند هستی و13 میلیون جوان در سن ازدواج آغاز رسمی فعالیت 117 هزار عضو شوراهای شهر و روستا آغاز رسمی فعالیت 117 هزار عضو شوراهای شهر و روستا نامه هشدارآمیز ظریف به آمانو و موگرینی نامه هشدارآمیز ظریف به آمانو و موگرینی کدخدایی: صلاحیت احمدی نژاد، موسوی و کروبی دیگر تایید نمی شود کدخدایی: صلاحیت احمدی نژاد، موسوی و کروبی دیگر تایید نمی شود طیب نیا: در 4 سال گذشته فرصت های بسیاری برای اصلاحات اقتصادی از دست رفت طیب نیا: در 4 سال گذشته فرصت های بسیاری برای اصلاحات اقتصادی از دست رفت زمزمه های عبور از عارف زمزمه های عبور از عارف تعطیلی نظارت در جمعه بازار مهرآباد تعطیلی نظارت در جمعه بازار مهرآباد بهره برداری 1317 پروژه طی هفته دولت در خراسان رضوی بهره برداری 1317 پروژه طی هفته دولت در خراسان رضوی