روزنامه جهان صنعت
1395/12/05
بازدید خبرنگار «جهان صنعت» از تاسیسات نفتی آبادان و مسجدسلیمان
گروه جامعه- از پله‌های هواپیما که خارج می‌شویم، هوای لطیف و باران‌زده آبادان، نخستین هدیه خوزستان به مسافران در این فصل است. هوایی مه‌گرفته که در برخی نقاط با بوی گاز در سطح شهر همراه است. وقتی وارد شهر آبادان شوید، نقاط دیدنی آن فقط محله ته‌لنجی‌ها، لب شط و بازار ماهی‌فروشان نیست. آبادان، شهری که با نفت و گازگره خورده است، قرار است تبدیل به یکی از شهر موزه‌های مهم نفتی کشور شود. صنایع نفت که دوران آغاز شکوفایی آن در این شهر کلید خورده است، به عنوان یکی از شهرهای نفتی مهم دنیا تاکنون موزه نفتی نداشته و آثار و کالاها و سازه‌های با ارزش آن تاکنون به نقطه‌ای مشخص منتقل نشده بود تا همگان بتوانند از آن مطلع شده و بازدید کنند. سرانجام پس از سال‌ها رها کردن و بی‌توجهی تاسیسات نفتی قدیمی و اسناد و سازه‌های مهم در نقاط مختلف خوزستان، وزارت نفت دولت یازدهم تصمیم‌گرفته با ایجاد موزه‌های نفتی در آبادان و مسجدسلیمان، هم سازه‌های نفتی متروکه و رها شده را از این وضعیت درآورد، هم با ایجاد این موزه‌ها و جاذبه‌های نفتی که با تاریخ این سرزمین عجین شده، گردشگران بسیاری را به خوزستان همیشه خونگرم و زیبا جذب کند. اقدامی درخور و قابل توجه که تا پایان دولت بعدی به سرانجام می‌رسد در صورتی که به موقع تامین اعتبار شود و دولت بعدی پروژه را متوقف نکند. بر همین اساس مقدمات راهاندازی موزه‌های صنعت نفت ایران با حکم وزیر نفت در تاریخ 22 دی‌ماه 1392ایجاد شد. زنگنه با انتصاب اکبر نعمت‌الهی به‌عنوان مسوول مطالعه و ایجاد موزه‌های صنعت نفت به او ماموریت داد تا با تشکیل کارگروهی از صاحبنظران و کارشناسان برجسته و بهره‌برداری از نتایج مطالعات موارد مشابه در جهان برای پیشبرد «طرح ایجاد موزه‌های صنعت نفت کشور» اقدام کند.این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان با پیشینه‌ای نه چندان دیرپا در صنعت نفت، موزه‌هایی را در ارتباط با موضوع و تحولات نفت و انرژی خود ایجاد کرده‌اند و این برای کشوری با بیش از صد سال قدمت در حوزه صنعت نفت، نامناسب است که هنوز موزه تحصصی نفت ندارد. در حال حاضر، مقدمات ایجاد و راهاندازی موزه صنعت نفت ایران در چهار نقطه از کشور فراهم شده و ایجاد موزه در برخی از نقاط دیگر در دست بررسی است. شهرهایی که اقدامات لازم برای تاسیس موزه‌های نفت در آنها آغاز شده، عبارتند از:موزه تاریخ صنعت نفت در مسجدسلیمان؛ شهر خاستگاه صنعت نفت ایران این شهر به عنوان یکی از قدیمی‌ترین پایگاه‌های استخراج نفت در جهان است و پیش‌بینی میشود که به یکی از قطب‌های گردشگری استان خوزستان تبدیل شود.
موزه نفت و دفاع مقدس در آبادان؛ در حال حاضر پنج نقطه برای تاسیس موزه در این شهر نظر گرفته شده است: پالایشگاه آبادان، ساختمان نیروگاه شماره 1؛ پمپ بنزین آبادان به عنوان نخستین جایگاه سوخت کشور؛ مدرسه آموزشی و حرفه‌ای (تکنیکال اسکول) به عنوان اولین هنرکده بازآموزی کارکنان صنعت نفت در ایران، اسکله‌های آبادان شماره 1 تا 11 (محل نگهداری جرثقیل‌های اکوان و گوگرد) و خانه‌های تشریفاتی شامل سه ساختمان در منطقه بریم.
موزه صنعت نفت غرب کشور در کرمانشاه؛ این موزه در محل کارخانه حلب‌سازی و حلب پرکنی پالایشگاه کرمانشاه تاسیس میشود و با توجه به قدمت حدودا یکصد ساله این کارخانه و نقش آن در توزیع فرآورده‌های نفتی در سراسر کشور طی دهه‌های گذشته، به نمایش گوشه‌ای از تاریخ صنعت نفت، با اولویت تاریخ این صنعت در غرب کشور، اختصاص خواهد یافت و موزه فناوری صنعت نفت در تهران که به معرفی چیستی و اهمیت نفت، گاز و پتروشیمی در عرصه‌های گوناگون زندگی بشر از دیرباز تاکنون و فناوری‌های به کار گرفته شده در آن می‌پردازد.
گنجینه اشیای موزه و اسناد صنعت نفت ایران، آثار، اشیاء و مستندات باقیمانده از دوران مختلف و حضور انگلیسی‌ها تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن تا زمان حال را شامل میشود از جمله این موارد، کلکسیونی مرتبط با صنعت نفت، مستندات و اشیای متعلق به مشاهیر، اشیای تاثیرگذار در این صنعت و تاسیساتی که توسط آنها ساخته شده است.
جمع‌آوری اشیای حوزه نفت در دو مرحله اصلی «شناسایی» و «انتقال» ، زیر نظر کارشناسان فنی صورت گرفته است تا از هرگونه آسیب به این میراث گرانبها جلوگیری شود. در حال حاضر پنج نقطه برای تاسیس موزه در این شهر در نظر گرفته شده است.
نخستین جایگاه سوخت کشور
نخستین موزه نفتی که در آبادان برای بازدید به آنجا می‌رویم، موزه بنزین‌خانه است؛ فضایی دلنشین که همان ابتدا جایگاه‌های پمپ بنزین از سال‌ها قبل در آن خودنمایی می‌کند. از سازه‌های پرچ‌شده بسیار قدیمی تا انواع مخازن نگهداری نفت در این موزه دیده میشود. داخل موزه از اسناد گرفته تا اشیای قدیمی و انواع چراغ‌های نفتی که تا همین اوایل دهه 70 هنوز در بسیاری از خانه‌ها و شهرها مورد استفاده مردم قرار می‌گرفت، موجود است. نخستین جایگاه سوخت کشور در سال 1306 شمسی در مرکز شهر آبادان توسط کمپانی بریتیش پترولیوم (BP) احداث شد. این مکان ابتدا جهت توزیع و فروش نفت سفید مورد استفاده قرار می‌گرفت. با گذشت زمان و با ورود اتومبیل، این جایگاه به پمپ‌بنزین تبدیل شد.
نعمت‌اللهی درخصوص این موزه عنوان کرد: هنگام سوخت‌گیری در این پمپ‌بنزین، ابتدا فرآورده‌های نفتی که در مخازن پرچی نگهداری می‌شد با استفاده از تلمبه‌های دستی به ظروف پیمانه‌ای منتقل و سپس براساس نیاز هر مصرف‌کننده، سوخت به وی تحویل داده می‌شد. وی تاکید می‌کند: با مرمت و بازسازی این جایگاه به‌عنوان یکی از مکان‌های ایجاد موزه نفت در شهر آبادان، نحوه توزیع فرآورده‌های نفتی و تجهیزات مربوطه مانند انواع نازل، کیل‌ها و پیمانه‌ها، تلمبه‌ها و مخازن پرچی به اضافه تصاویر و مستندات قدیمی به نمایش گذاشته شده است.
رد گلوله بر تن دیواره‌های پشت اروندرود باقی است
مرحله بعد بازدید از اسکله آبادان در حاشیه اروندرود بود؛ اسکله‌ای بزرگ با دیوارهای قطور که هنوز رد گلوله‌های جنگ را بر تن خود نگه داشته؛ دیواری محکم و عظیم که گلوله‌ای از آن رد نشده و فقط یک ردیف از سیمان روی آجر را از بین برده. دیوارهایی که شانه به شانه نیزارهای اروندرود شاهد شهید شدن تعداد زیادی از مردان و زنان این مرزوبوم بوده است. پل فلزی زنگ‌زده روی رود، نشان از رهاسازی این منطقه بوده است. با قدم زدن در مسیر اسکله و نسیم هوای فوق‌العاده 28 بهمن آبادان، وارد انباری می‌شویم که برخی خودروهای قدیمی از جمله خودروی شهید تندگویان و اتوبوس‌هایی که سالیان قبل توسط انگلیسی‌ها به این منطقه وارد شده بود به همراه مجموعه اسناد و وسایل و ابزارهای حوزه نفت در آن نگهداری می‌شوند تا هنگام آماده شدن ساختمان موزه و سازه بیرونی آن به آنجا منتقل شوند. نعمت‌اللهی مسوول ایجاد موزه‌های صنعت نفت با اظهار تاسف از اینکه تعدادی از اسناد از بین رفتند، تاکید کرد: ظرف سه تا چهار سال آینده این ساختمان‌های موزه آماده می‌شوند اما مسوولان محلی معتقدند بعید است ظرف این مدت این موزه‌ها به بهره‌برداری برسند.
این مکان علاوه بر اسکله‌های تاریخی که با آغاز پالایش مبادرت به صادرات نفت می‌کرده است، یکی از قدیمی‌ترین اسکله‌های خاورمیانه است و همچنین جزو بزرگ‌ترین آنها به خصوص با وجود جرثقیل تاریخی اکوان و گوگرد که پل پیروزی را رقم زدند. موزه اصلی و بزرگ هم در همین اسکله خواهد بود و بهره‌برداری آنها به عنوان بزرگ‌ترین موزه اسکله دریایی در معرض دید همگان قرار خواهد گرفت.
فرصت به بازدید از پالایشگاه نمی‌رسد اما از جرثقیل عظیم و سازه بهت‌برانگیز آن بازدید می‌کنیم؛ جایی که روسیه هنگام جنگ جهانی دوم از آنجا برای شلیک توپ استفاده می‌کرده است. کف این سازه شگفت‌انگیز پر از صدف‌های ریز خشک‌شده است و این مجموعه به تنهایی یک سرمایه عظیم در زمره موزه‌های آبادان است. کنار همین سازه گوشه‌ای از اروندرود، دستگاهی است که نفت را از وجود زائدات تصفیه می‌کند. فضایی که برای تبدیل شدن به موزه باید در آینده بهسازی شود تا از حجم بوی شدید آن جلوگیری کند.
آموزشگاه فنی و حرفه‌ای
آموزشگاه حرفه‌ای به‌عنوان نخستین مرکز آموزش فنون تخصصی صنعت نفت در خاورمیانه و سومین مرکز آموزش در جهان پس از کالج نفت در منچستر انگلستان و انستیتوی فنی واشنگتن توسط انگلیسی‌ها ساخته و تاسیس شد. این آموزشگاه نخستین گام را برای تربیت و آموزش نیروی فنی ایران برداشت و کارآموزان را در رشته‌هایی مانند زبان، برق، ساختمان، مکانیک، تراشکاری، جوشکاری، نقشه‌کشی و لوله‌کشی ساختمان، حسابداری، ماشین‌نویسی، خیاطی و نقشه‌برداری تربیت می‌کرد. کارآموزان پس از گذراندن یک دوره پنج ساله همراه با دستمزد روزانه که دو سال ابتدای آن در آموزشگاه و سه سال دیگر آن در پالایشگاه بود، براساس هوش، استعداد و توانایی به‌عنوان کارگران فنی در میان واحدهای مختلف پالایشگاه آبادان تقسیم می‌شدند.
نیروگاه شماره یک قلب تپنده پالایشگاه آبادان
این ساختمان قلب تپنده پالایشگاه آبادان بوده و در واقع به‌عنوان اولین ساختمان برای نیرودهی به سایر بخش‌ها مورد استفاده قرار گرفته است که حالا با توجه به ساختمان جدید، نیروگاه این بخش در اختیار موزه است. ساختمان قدیمی نیروگاه به‌عنوان موزه برای نمایش ماشین‌آلات و ادوات در نظر گرفته شده است. علاوه بر این منطقه، واحدهای قدیمی پالایشگاه شامل واحدهای شماره 65، 60، 55 و 75 مخازن پرچی و کارگاه ریخته‌گری در دستور کار موزه شدن قرار دارند.
خانه‌های تشریفاتی با قدمتی 100 ساله
این سه خانه با قدمتی بیش از 100 سال شاهد قراردادهای متعدد صنعت نفت در آن بوده و سران و مدیران ارشد نفتی با اقامت در این مکان تصمیمات بزرگی در راستای امور صنعت نفت می‌گرفتند که عینا به شکل اولیه بازخواهند گشت و به صورت سه مکان در یک‌جا به‌عنوان موزه مورد بهره‌برداری قرار خواهند گرفت.
مسجدسلیمان هم موزه نفتی میشود
مسجدسلیمان هم شهر دیگری بود که به بازدید از سازه‌های نفتی آن رفتیم. در مسجدسلیمان نیز به‌عنوان یکی از شهرهای قدیمی که نخستین چاه نفتی در آن حفر شده است، پنج نقطه به‌عنوان موزه شناسایی و تایید شده که اقدام‌های اجرایی آن در حال انجام است.
به گفته نعمت‌اللهی، از میان تاسیسات، بناها و مراکز مختلف و متعدد تاریخی صنعتی در مسجدسلیمان، شش محوطه موزه‌ای شامل چشمههای نفت سی‌برنج، چاه شماره یک، نیروگاه برق تمبی، تاسیسات بی‌بیان، کارخانه شماره 9 انتخاب و مطالعات و طرح موزه‌ها براساس این مراکز تدوین شده است. موزه مرکزی مسجدسلیمان با هدف جمع‌آوری، نگهداری، معرفی، پژوهش و آموزش قرار است نقش تاریخی شهر مسجدسلیمان را در صنعت نفت ایران به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین پایگاه‌های استخراج نفت در جهان معرفی کند. برای این موزه، دو فضای باز و بسته در نظر گرفته شده که در فضای باز این موزه واحد‌هایی همچون پالایشگاه نفت و کارخانه گوگردسازی و... وجود دارد.
چشمه شگفت‌انگیزنفتی سی‌برنج
آنچه چشمههای نفت سی‌برنج را در چرخه صنعت نفت دارای اهمیت می‌کند، کاربرد آن در دوران قاجار و نیز ارتباط بین این چشمه‌ها با اکتشاف نفت است. از طرفی سی‌برنج را می‌توان بهانه‌ای برای رسیدن کاوشگران نفت به این منطقه دانست. نفت این چشمه در دوران باستان برای قیراندود کردن ابزارآلات استفاده می‌شده است.
چاه شماره یک به عنوان قدیمی‌ترین و نخستین چاه نفت ایران در حال مرمت و بازسازی است و امید می‌رود با تغییراتی که در آن داده شده است، در سال آینده به عنوان یکی از بهترین و مستندترین موزه‌های نفتی کار خود را ادامه دهد.
می‌توان تولد صنعت نفت ایران را از دل چاه شماره یک دانست. داستان اکتشاف نفت و فوران آن از این چاه آغاز میشود. چاه شماره یک که اولین چاه نفت خاورمیانه نامیده میشود این بار لقب اولین موزه چاه نفت را نیز به خود اختصاص خواهد داد و با جذب گردشگر و بازدیدکننده به شهر رونقی از جنس دیگر خواهد داد.
نیروگاه قدیمی برق تمبی و پارک موزه نفت
جایگاه تمبی را در این مجموعه می‌توان به مثابه قلب دانست. تلمبه‌خانه چرخه صنعت نفت (نفت چاه شماره یک) را از طریق خطوط لوله به جریان می‌اندازد تا به آن زندگی ببخشد.
این نیروگاه با بیش از 90 سال قدمت در منطقه تمبی در حوزه مسجدسلیمان واقع شده و در جوار رودخانه‌ای به همین نام قرار دارد. این مجموعه در حال حاضر از مدار تولید خارج شده و کار بازسازی، تجهیز و محوطه‌سازی آن در حال انجام است و امید می‌رود تا چند ماه آینده به بهره‌برداری برسد.
تاسیسات بی‌بیان
این تاسیسات نفتی شامل پالایشگاه، کارخانه گوگردسازی و کارخانه تقطیر یکی دیگر از مراکز شاخص موزه مسجدسلیمان است که تا زمان جنگ هم مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته و در حال حاضر ساختمان اصلی موزه‌ها در این تاسیسات قرار گرفته و پیمانکار در حال ساخت آن است.
موزه مرکزی نفت مسجدسلیمان که در این منطقه قرار دارد، موزه‌ای است با هدف اصلی تعریف شده یعنی گردآوری، نگهداری، معرفی، پژوهش و آموزش.
همچنین لازم به ذکر است کارخانه بهره‌برداری شماره 9 مسجدسلیمان پس از 88 سال فعالیت، چندی پیش به مجموعه موزه‌ها و گنجینه‌های ارزشمند نفت مسجدسلیمان افزوده شد.
سایر اخبار این روزنامه
موضوع فلسطین وجدان جامعه جهانی را
واکنش زنگنه به انتصاب وزیر خارجه نفتی آمریکا؛
مجامع جهانی اسراییل را جنایتکار جنگی می دانند
اخراج مهاجران غیرقانونی سرعت می‌گیرد
قیمت حامل‌های انرژی در سال 96
افتتاح آزمایشی شبکه ایران کالا؛
موسسه املاک صنعتی فتح؛
پیش‌بینی نشریه هالیوود ریپورتر از مهمانان جشنواره کن 2017؛
مدعیان سقوط در لیگ انتخاباتی!
نام بخش‌خصوصی روی رانتخواران نگذاریم
تلاش همه‌جانبه رانتخواران برای واردات پرتقال ادامه دارد
نظارت بیشتر بر آژانس‌های مسافرتی؛
بازدید خبرنگار «جهان صنعت» از تاسیسات نفتی آبادان و مسجدسلیمان
ترامپ قصد فروپاشی آمریکا را دارد؟
عفو بین‌الملل: جهان در ۲۰۱۶ تیره‌تر و ناامن‌تر شد
قابل توجه مشمولان قانون کار؛
حیدر العبادی: عراق نمی‌خواهد وارد درگیری با همسایگانش شود
بخش‌خصوصی میان مرگ و زندگی
