حقوق شهروندی از قانون تا اجرا

حقوق شهروندی در مقاطع مختلف آمده و تکرار شده است. نخستین بار در فصل 3 قانون اساسی به حقوق شهروندی اشاره شده و پس از آن در فرمان 8 ماده‌ای حضرت امام(ره) شاهد اشاره به حقوق شهروندی هستیم. در سال 82 نیز ریاست قوه قضائیه وقت آیت‌ا... هاشمی شاهرودی طی بخشنامه‌ای به حقوق شهروندی اشاره کردند. البته حقوق شهروندی در آئین دادرسی کیفری نیز آمده است. در این راستا اگر نگاهی به سیر تطور قوانینی که بر شمرده شد بیندازیم، نشانگر این مساله است که قانون وجود دارد، اما در برخی از نهاد‌ها، سازمان‌ها و افراد اراده‌ای که بخواهد حقوق شهروندی را در قانون اساسی، فرمان امام، مقام معظم رهبری رعایت کند وجود ندارد. اگر این اراده وجود داشت با وجود قانون اساسی نیازی به فرمان 8 ماده‌ای امام(ره) نبود، یا با بودن فرمان 8 ماده‌ای، دستور مقام معظم رهبری برای این مساله نمی‌آمد. اگر قانون حفظ حقوق شهروندی در سال 82 اجرا می‌شد دیگر احتیاج به ‌منشوری که آقای روحانی تحت عنوان منشور حقوق شهروندی از آن یاد می‌کند، نبود. بنابراین در کشور خلأ قانونی نداریم بلکه خلأ اجرا داریم. اینکه آقای روحانی متن منقحی را به کمک حقوقدانان و کارشناسان و اصحاب فهم جمع آوری کرده، مکتوب خوبی است. منشور حقوق شهروندی کتاب خوبی است که گردآوری شده و این قوانین منقح شده در دسترس و اختیار عموم جامعه قرار گرفته است. به عبارت دیگر آنچه که در قانون اساسی یا قوانین دیگر وجود ندارد در اینجا جمع آوری شده است. البته ذکر این نکته ضروری است که اکنون این منشور فی‌نفسه نمی‌تواند اجرایی باشد چون جنبه قانون ندارد. از این رو آنچه مهم است اینجاست که رئیس جمهور در سالگرد تهیه متن منقح منشور حقوق شهروندی، تعریفی از حقوق شهروندی و وسعت آن بیان کرد که در نوع خود جالب توجه است. در این راستا می‌توان مثال‌های متعددی زد. مثلا یکی از مسائلی که امروز گریبانگیر مردم شده آلودگی زیست محیطی و هواست که جزء حقوق شهروندی است که بدان اشاره شده و باید حل و فصل گردد. بحث حضور آزادانه دانشجویان در دانشگاه نیز تحت عنوان حقوق شهروندی قرار می‌گیرد که نباید این حقوق نقض شود. ضمن اینکه رئیس جمهور در قانون بودجه سال 97 با تکیه برحقوق شهروندی و اینکه مردم باید از ردیف بودجه‌ها خبر داشته باشند شفاف‌سازی کرد که بازخورد مثبتی در جامعه داشت. این قضیه به حدی بود که برخی در تریبون‌ها اعلام کردند که ‌این مسأله نباید اتفاق بیفتد. این مسأله نشان دهنده شفاف سازی آقای روحانی با تکیه بر حقوق شهروندی است که شهروندان بدانند در کشورشان چه در آمدهایی وجود دارد، از کجا استحصال می‌شود و در کجا هزینه می‌گردد. از طرف دیگر رئیس جمهور درباره صندوق‌های قرض‌الحسنه گفت «98 درصد این صندوق‌ها را تسویه کردیم»؛ نگارنده بر اساس بررسی که در چند صندوق انجام داد به‌ این نتیجه رسید که سخن آقای روحانی صحیح است و 98 درصد این صندوق‌ها تسویه شده، اما 2 درصدی که تسویه نشده از نظر مبلغ و میزان به ‌اندازه‌ای زیاد است که می‌تواند نشان دهد چه درصدی از پول صندوق‌ها پرداخت نشده است. شاید از نظر تعداد 98 درصد درست باشد، اما از نظر مبلغ 2 درصد مبلغ بسیار بالایی می‌شود. البته نگارنده به عنوان یک شهروند از رئیس‌جمهور تشکر می‌کند که‌ این منشور را تهیه دیده و این اراده را در قوه مجریه عملیاتی کرده تا حقوق شهروندی را تعریف کند، به مردم بشناساند و مردم را نسبت به حقوق خود آگاه کند تا مردم بدانند چه کسانی حقوق شهروندی را رعایت می‌کنند.
* حقوقدان