سید احمد موثقی = استاد دانشگاه تهران

بیانیه اخیر دولت آمریکا مبنی بر اینکه متحدان اروپایی واشنگتن باید در در سه ماه آینده شرایط اصلاح برخی مفاد برجام را فراهم کنند تا واشنگتن در این توافق بماند شرایط پیچیده‌ای را برای کشورهای اروپایی به وجود آورده است. اتحادیه اروپا دارای پیوند ساختاری در اقتصاد و امنیت با ایالات متحده است اما این گزاره در ماجرای برجام به طور مطلق تاثیرگذار نیست بلکه با توجه به تمایل اروپا برای حفظ توافق هسته ای برای آمریکا نیز دشوار است که بخواهد به طور یکجانبه از برجام خروج کند و اروپا نیز حاضر نیست به سادگی برجام لغو شود. به نظر می رسد شرایط فعلی همه طرف ها را در یک بن بست قرار داده است.
در این شرایط دیدگاه‌های فرانسه حائز اهمیت شده، به ویژه بعد از افول نسبی مرکل و آلمان در عرصه سیاسی اروپا، پاریس در ماه‌های اخیر نقش پررنگی را ایفا کرده است. دیدگاه‌های امانوئل مکرون مبتنی بر پایه‌ای رئالیستی قرار دارد. رئیس جمهور فرانسه به‌دنبال منافع کشورش است اما در راستای تقویت همکاری‌های بین المللی و صلح و ثبات جهانی نیز گام برمی دارد. پاریس روابط اقتصادی و سیاسی نزدیکی با واشنگتن دارد اما آنها در تهران نیز منافع اقتصادی قابل توجهی را برای همکاری با کشورمان در نظر می‌گیرند. بازار 80 میلیونی و منابع زیرزمینی که ایران در اختیار دارد فرصت مهمی برای کاخ الیزه است تا در ایران سرمایه‌گذاری کند و ذیل این موضوع است که آنها بعد از برجام در سرمایه‌گذاری و حضور در ایران بیش از دیگر کشورها فعال بوده‌اند. به همین دلیل است که فرانسه رویکردی را انتخاب کرده که بتواند هر‌دو طرف ایران و آمریکا را راضی نگه دارد. آنها می‌خواهند از مسیر دیپلماسی یک مصالحه میان تهران و واشنگتن شکل دهند. چرا که صلح و ثبات بین‌المللی در منطقه و جهان همواره یکی از خواسته‌های اصلی کشورهای اروپایی است و به همین دلیل فرانسه می‌خواهد مسیری برای تقویت برجام بیابد که مکمل این توافق باشد تا طرفین به نحو بهتری از دستاوردهای آن استفاده کنند. از سوی دیگر با توجه به اینکه آمریکا در سال‌های اخیر تا حدودی حضور خود را در خاورمیانه کم رنگ کرد، فرانسه به دنبال این است تا از این فرصت استفاده کرده و پاریس را به یک بازیگر مهم در منطقه تبدیل کند. علاوه بر نفوذ سیاسی این کشور در لبنان آنها با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز روابط نزدیکی دارند و در زمینه صادرات تسلیحات فرانسوی توافقاتی وجود دارد. اما نگاه پاریس نسبت به حضور منطقه‌ای ایران با واشنگتن متفاوت است و آنها ایران را بخشی از معادله ثبات در خاورمیانه قلمداد می‌کنند. تقدیر مکرون از سپاه قدس به دلیل نقش این نیرو در شکست داعش نیز ذیل همین رویکرد قرار می‌گیرد. نباید فراموش کنیم که اقتصاد ایران در سال‌های گذشته فشار زیادی را تحمل کرد و با چالش‌هایی سنگین روبه رو شد. در دو سال اخیر و بعد از توافق هسته‌ای هرچند موانع به طور کامل از بین نرفته اما مسیری برای بازسازی اقتصاد ایران فراهم شده است. اگر به برخی نارضایتی‌های مردم از شرایط اقتصادی امروز نیز توجه کنیم روشن می‌شود که ما باید کانال فرانسه را در مواجهه با آمریکا حفظ کنیم تا بتوانیم تهدیدهای مختلف را از خود دور کنیم. ضروری است که فرصتی را به طرف مقابل ندهیم تا برجام را از بین ببرد. برجام توافقی است که نه تنها به لحاظ اقتصادی که در سایر جنبه‌ها نیز برای ایران گشایش ایجاد کرده و تهدیدات را دور کرده است. نباید راهبرد مقابله با غرب یا مواجهه منفعلانه با آنها را پیش ببریم این شرایط ما را بیشتر به دامان روسیه می‌برد و درحالی که روس‌ها اختلافات سنگین و استراتژیکی با اروپا و ناتو دارند وضعیت برای ایران پیچیده می‌شود. بنابراین نگاه فرانسه که مبتنی بر مصالحه است یک فرصت مناسب است تا با دیپلماسی فعال از آن استفاده کنیم و مانع شویم شرایط به پیش از برجام برگردد.