روزنامه شهروند
1396/12/12
خداحافظ گاوآهن
مریم شکرانی- شهروند| کشاورزان خوزستانی با کشاورزی منسوخ خداحافظی می‌کنند. کشاورزی منسوخ که ایران را آرام آرام به سمت بحرانی خطرناک تر از بحران آب پیش می برد. فرسایش خاک در ایران 2.5 برابر میانگین جهانی است و منابع خاک ایران را به سمت نابودی می برد. خاکی که برخلاف آب چندان تجدیدپذیر نیست و تشکیل یک سانتی متر آن 6 تا 7 قرن طول می کشد. حالا چیزی نزدیک به یک‌سوم زمین‌های کشاورزی خوزستان به شیوه خاک‌ورزی حفاظتی کشت میشود. روشی مدرن که شانه‌به‌شانه استانداردهای کشاورزی اروپا پیشروی می‌کند و باعث حفاظت از خاک و حتی آب در مقابل تبخیر میشود.کاپیتان هاشمی، خلبان ATR پرواز 3333 تهران - دزفول ایران‌ایر اعلام می‌کند تا دقایقی دیگر در فرودگاه دزفول به زمین می‌نشینیم. از فراز آسمان میشود ذوزنقه‌های وسیع و سبز را به خوبی تماشا کرد. چشم‌اندازی زیبا که برایت زمین‌های کشاورزی در یک کشور اروپایی را تداعی می‌کند اما این تنها یک تصور نیست. شهر کوچک خوزستان کشاورزی مدرن را با یک پژوهشکده علمی کلید زده است، تلاش می‌کند تا سال 1404 تمام کشاورزی خوزستان را به سطح استانداردهای اروپایی برساند. از فرودگاه مستقیم به سمت مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی صفی‌آباد حرکت می‌کنیم. مزارعی که حدود یک دهه است مورد آزمایش پژوهشگران کشاورزی است، سبز و خرم است و صدای آواز پرنده‌ها و حشرات در آن به گوش می‌رسد.
رضا اشرفی‌زاده، رئیس بخش تحقیقات فنی و مهندسی این پژوهشکده می‌گوید کشاورزی به شیوه خاک‌ورزی حفاظتی حدود 50سال است که در آمریکا، کانادا، استرالیا و برزیل اجرا میشود و درواقع یک نوع کشاورزی پایدار است که ضمن ایجاد ثروت برای کشور موجب حفاظت از منابع آب و خاک میشود.
او توضیح می‌دهد: در کشاورزی منسوخ گاوآهن‌ها و دیسک‌های کشاورزی خاک را زیر و رو می‌کنند و منابع آلی خاک را در معرض تابش خورشید و نابودی قرار می‌دهند. کشاورز در این روش ناچار است برای یک نوبت کشت چندبار ماشین‌آلات را در مزرعه به حرکت درآورد و درنهایت این‌که خاک با روش کشاورزی سنتی تحت تابش و تبخیر شدید رطوبت است و موجب هدررفت بالای منابع آب میشود.
حالا در شیوه کشاورزی حفاظتی هزینه‌های کشاورز برای استفاده از ماشین‌آلات و حتی استفاده از منابع آب پایین می‌آید. شیوه‌ای که به کشاورزان می‌گوید بقایای کشت قبلی را روی زمین نگه دارند تا این بقایا پوسیده شود و منابع غذایی آن به خاک برگردد. بقایایی که با پوشش لایه سطحی موجب حفظ رطوبت خاک هم می‌شوند.
کشاورزی به سبک علمی
این پژوهشکده کوچک بنا به تعریف فائو یا همان سازمان جهانی خواربار و کشاورزی قرار است به‌صورت هاب عمل کند. اشرفی‌زاده، رئیس بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی صفی‌آباد می‌گوید در قدیم به مرکز چرخ هاب می‌گفتند. براساس این مدل جهانی که کشورهای پیشرفته طراحی کرده‌اند قرار است پژوهشکده‌های علمی به عنوان مرکز هاب عمل و آخرین دستاوردهایشان را ابتدا به کشاورزان نمونه و کارشناسان منتقل کنند و آنها با کاهش هزینه و کشت اقتصادی‌تر کشاورزان کم‌سوادتر را آموزش دهند که به این حرکت بپیوندند. اتفاقی که حالا در خوزستان رخ داده است.
محمدرضا مخبر دزفولی که صاحب یک شرکت کشت و صنعت پیشرفته است و به‌عنوان پیشتاز این نوع کشاورزی در خوزستان به شمار می‌آید، به «شهروند» می‌گوید: برای کشت حفاظتی نیاز به خرید ماشین‌آلات نسبتا گران‌قیمتی است که ما با توجه به این‌که قرار بود کشاورزی‌مان را با بهترین استانداردها انجام دهیم، این ماشین‌آلات را تهیه کردیم و جالب است که بدانید کشاورزان با مشاهده افزایش عملکرد مزرعه ما و کاهش هزینه‌هایشان نسبت به این ماشین‌آلات کنجکاو شدند.
تقاضای دزفولی ها برای برگزاری جشن‌هایشان در مزارع زیبای کلزا
آنها برای نخستین‌بار کشت کلزا در خوزستان را هم کلید زده‌اند. کشت یک دانه روغنی بسیار مفید که به‌عنوان یک بهبوددهنده کشاورزی از سوی فائو به کشاورزان توصیه شده است. از دشت‌های پر از گل‌های ریز زردرنگ که می‌گذریم یکی از مدیران این شرکت می‌گوید: دشت‌های زیبای کلزا اوایل برای مردم دزفول بسیار جالب بود آن‌قدر که تقاضاهای زیادی دریافت کردیم که مردم مراسم عروسی‌شان را در چشم‌انداز زیبای این مزارع برگزار کنند!
حالا همین مزارع زیبا برای کشاورزان منطقه الگو شده است. آن‌قدر که مدیران این شرکت می‌گویند، بسیاری از کشاورزان خوزستانی ماشین‌آلات گرانقیمت کشت حفاظتی را خریداری کرده‌اند و آنهایی که توان مالی کمتری دارند، این ماشین‌آلات را از بقیه اجاره می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: استقبال به اندازه‌ای بالاست که به محض این‌که کاشت یا برداشت محصول در مزارع کشت حفاظتی تمام میشود، تقاضاهای زیادی برای اجاره این ماشین‌آلات به دستمان می‌رسد و خیلی از تقاضاها را نمی‌توانیم پاسخگویی کنیم.
یک سوم مزارع خوزستان مدرن کشت می شوند
قاسمی‌نژاد، معاون تولیدات گیاهی خوزستان به «شهروند» توضیح می‌دهد: خوزستان از سال 84 به‌عنوان نخستین استان ایران خداحافظی با کشاورزی سنتی را با 120 هکتار زمین شروع کرد و حالا با گذشت چیزی حدود یک‌دهه نزدیک به یک‌سوم کشاورزی این استان یعنی 515 هزار هکتار به صورت مدرن و با روش خاک‌ورزی حفاظتی انجام میشود.
او ادامه می‌دهد: خوزستان به‌عنوان قطب کشاورزی ایران عزم خود را جزم کرده است تا به یک کشاورزی مدرن و درحد استانداردهای اروپا برسد.
برای درک اهمیت کشت به روش حفاظتی کافی است بدانید که یک بحران خطرناک‌تر از بحران آب آرام و خزنده در ایران پیشروی می‌رود. حالا در شرایطی برای بحران آب تریبون‌های متعدد تشکیل میشود، بحران خاک ایران را به سمت یک تهدید جدی می‌برد. فرسایش خاک در ایران تقریبا ۲.۵برابر متوسط جهانی است. خاک برخلاف آب تقریبا تجدیدپذیر نیست و برای تشکیل یک سانتیمتر خاک چیزی نزدیک به 6 تا 7 قرن زمان نیاز است.
ایران حدود 165میلیون هکتار مساحت دارد و در یک اقلیم خشک و نیمه‌خشک واقع شده است. همین موضوع کشور را با کمبود شدید منابع پایه خاک مواجه می‌کند. از این میان حدود ۵۰میلیون هکتار از اراضی ایران به شرط برخورداری از آب قابلیت کشاورزی دارند اما درحال حاضر زمین‌های کشاورزی ایران در مجموع تنها حدود 16میلیون هکتار است و در انتها این‌که از 16میلیون هکتار مزرعه در ایران تنها ۱.۳میلیون هکتار آن با محدودیت مواجه نیست و به‌عنوان زمین‌های کشاورزی درجه یک شناخته می‌شوند. بقیه زمین‌های کشاورزی ایران با موانعی همچون شوری، قلیایی‌بودن، زهداربودن، توپوگرافی، سنگ‌داربودن، عمق خاک و... مواجه هستند.
بحران خاک تهدیدآمیزتر از بحران آب
فرسایش شدید خاک در ایران و کشت سنتی به فقر خاک و کمبود موادغذایی خاک در ایران دامن زده است. به‌گونه‌ای که درحال حاضر و بنا به اعلام معاونت آب و خاک وزارت کشاورزی چیزی حدود 60درصد زمین‌های کشاورزی ایران کمتر از یک‌درصد مواد آلی دارند. این درحالی است که میانگین جهانی برای مواد آلی خاک بالای 2درصد است.
سالانه حدود 16 تن خاک ایران دچار فرسایش میشود. در دنیا متوسط فرسایش خاک حدود ۶ تن در هکتار است و سبب تخلیه عناصر غذایی خاک میشود. البته این فقط در اراضی زراعی اتفاق نیفتاده و در جنگل‌ها، تپه‌ها، مراتع، دامنه‌ها، کوه‌ها و... نیز شاهد این اتفاق هستیم.
این مسأله می‌تواند ایران را به زودی با خطرات جدی مواجه کند. تهدید امنیت غذایی کشور و تشدید بحران‌های زیست‌محیطی بدیهی‌ترین نتیجه این بحران است.
