گذرگاه سخت

در ساختار اقتصاد سیاسی، شرایط بحرانی به شرایطی اطلاق می‌شود که در اثر از هم‌گسیختگی نظم فکری در ساختار تصمیم‌گیری، بازیگران رسمی نقش خود را از دست داده و بازیگران غیر رسمی با تفکرات غیر شفاف جایگزین می‌شوند. در چنین وضعیتی معمولا دوگانگی در جامعه ایجاد می‌شود و جامعه قادر به تشخیص جایگاه و نقش مادر و دایه نخواهد بود‌. این فرایند با ایجاد نااطمینانی خیلی سریع آثار خود را در جامعه می‌گذارد. جامعه کنونی ایران مصداق بارز شرایط فوق است. جامعه‌ای هراسان نسبت به وضعیت بد اقتصادی و بهره جستن شدید گروه‌های فرصت‌طلب از وضع موجود. راه حل بهینه در چنین وضعیتی چه می‌تواند باشد؟ اصلاح کامل وضع نابسامان موجود در کوتاه مدت میسر نخواهد بود. قدر مسلم وضع موجود حاصل انباشت نابسامانی و سو تدبیر سالیان متمادی است و عوامل و دلایل مختلف داخلی و خارجی بر آن موثر بوده است. آنچه مشاهده می‌کنیم متاسفانه این است که این نااطمینانی‌ها دغدغه یک ملت با سرمایه انسانی بالا را در اندک زمانی از دانش نانو، سلول‌های بنیادین و کاوش در فضا به پوشک بچه و حفظ دارایی‌ها تنزل داده است. مهم‌ترین راهکار کوتاه مدت عبور از بحران، تزریق آرامش به جامعه وحشت زده‌ای است که بتوان در سایه آن زمینه را برای بازگشت ثبات فراهم کرد. این تزریق آرامش جز در سایه وحدت کامل ملی و توقف رقابت‌های بین حزبی میسر نخواهد شد و از این رو به نظر می‌رسد استیضاح وزرا در چنین شرایطی نه تنها نتیجه بخش نیست، بلکه ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد. در میان مدت و بلند مدت راهکار اصلی اصلی و راهبردی نظام برای عبور از بحران، پوست‌اندازی کامل نظام تدبیر در پایان دهه چهارم انقلاب است که می‌تواند ضامن بقای نظام باشد. در این میان نقش رسانه‌ها را در کمک به آرامش و ارائه راهکار نباید نادیده گرفت. اگر رسانه‌های جمعی به جای دامن زدن به بحران به ارائه طریق پرداخته با انتشار تحلیل‌های علمی و راهگشا اقدام کنند، این امر موجب کاهش انزوای اجتماعی و تقویت احساس مشترک اعضای جامعه خواهد شد. در نتیجه تعهد عمومی تقویت شده و این نیز به دنبال خود باعث افزایش اعتماد و امید اجتماعی در جامعه خواهد شد.
* استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران