بایدها و نبایدهای مکانیسم ماشه

بعد از ناکامی آمریکا در همراه کردن اعضاء دائم و غیردائم شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر منع خرید و فروش سلاح توسط ایران بعد از انقضای مدت آن در برجام که در مهرماه به پایان می‌رسد، دونالد ترامپ از مکانیسم ماشه یاد می‌کند. در ضمن مذاکرات وزرای امور خارجه گروه 1+5 با ایران که منتهی به برجام شد پیش‌بینی شد اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات مورد توافق در برجام پایبند نیست می‌تواند به کمیسیون مشترکی که در توافقنامه برجام برای رفع اختلاف در نظر گرفته شده رجوع و موضوع شکایت خود را در کمیسیون مطرح کند، کمیسیون در نظر گرفته‌شده در برجام که با هدف نظارت بر اجرای موارد ذکرشده تشکیل شد در یک بازه زمانی 35 روزه به موضوع شکایت آنگونه که طرف شاکی طرح می‌کند رسیدگی و موضوع را حل و فصل می‌کند، اگر در بازه زمانی 35 روزه موضوع اختلاف بین شاکی و طرفی که تعهد یا تعهدات برجامی خود را انجام نداده است حل و فصل نشد، شاکی مخیّر است به کمیسیون حل اختلاف، می‌تواند شورای امنیت سازمان ملل را مطلع گرداند که موضوع مورد شکایت حل نشده است و درخواست کند شورای امنیت سازمان ملل در فرصت 30 روزه به دلایل شاکی و عدم انجام تعهدات برجامی طرف مقابل رسیدگی و نظر نهایی شورای امنیت را درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها را در قطعنامه اعلام کند. ممکن است شاکی از نحوه اظهارنظر کمیسیون حل اختلاف راضی نباشد یا مدعی شود کمیسیون حل اختلاف به‌درستی به شکایت رسیدگی نکرده است، می‌تواند همین عدم رضایت را به‌عنوان دلیل، این‌بار به شورای امنیت سازمان ملل ببرد، شورای امنیت با 15 عضو دائم و غیردائم خود 30 روز فرصت دارد که با بررسی شکایت و دلایل شاکی در مورد تداوم تعلیق تحریم‌ها که با قطعنامه 2231 محقق شد یا بازگرداندن تحریم‌ها به علت عدم انجام تعهدات برجامی قطعنامه صادر کند، مرحله خطرناک زمانی است که در هر حال شورای امنیت ظرف 30 روز نتواند قطعنامه‌ای مبنی بر استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگشت تحریم‌ها صادر کند، در این صورت تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام و صدور قطعنامه 2231 علیه ایران صورت گرفته به‌طور اتوماتیک و به‌سرعت بازمی‌گردد. نکته خطرآفرین دیگر این است که – بازگشت تحریم‌ها – قابل وتو نیست، یعنی اگر اعضای شورای امنیت در بازه زمانی 30 روزه نظر به بازگشت تحریم‌ها داشته باشند، اعضای دائمی که حق وتو دارند از این حق محروم می‌شوند. رای‌گیری برای بازگشت تحریم‌ها انجام نمی‌شود اما برای ادامه تعلیق تحریم‌ها رای‌گیری می‌شود که اگر شورا به آن رای بدهد اعضای شورا دارای حق وتو می‌توانند رای را وتو کرده و عملا تحریم‌ها را بازگرداند. پرسش حقوقی این است وقتی آمریکا در 8 می سال 2018 از برجام خارج شد دیگر عضو گروه 1+5 که امضاکنندگان برجام بودند نیست تا بتواند از مکانیسم ماشه به عنوان یکی از اعضا استفاده کند. ترامپ در 80 روز مانده به انتخابات دور دوم ریاست‌جمهوری خود با توجه به شرایط کرونایی حاکم بر آمریکا که باعث بیکاری تعداد زیادی از نیروی کار شده ستاره اقبالش در حال غروب است و به همین علت مشاورین ترامپ پیشنهاد اقداماتی از این دست یعنی مکانیسم ماشه در توافق برجام را داده‌اند، به باور نگارنده نگاه رای‌دهندگان آمریکایی درون‌مرزی است و آنچه در داخل مرزهای آمریکا به وقوع می‌پیوندد در سمت‌وسو دادن رای‌دهندگان موثر است و مسائل بین‌المللی کمتر مورد توجه رای‌دهندگان قرار دارد که 80 روز دیگر باید پای صندوق‌های رای بروند.