روزنامه ابتکار
1399/06/02
موسیقی محرم بیش از آن است که می‌‌شنویم عزای پرشور با نوای شعور
گروه فرهنگ و هنر – نوای محرم، نوایی است که بسیاری از ما از کودکی با آن عجین شده‌ایم. «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» یا «چنگ دل آهنگ دلکش می‌زند» از جمله نواهای عاشورایی است که بسیاری از ما با آنها قرابت داریم. چند سالی است که کارشناسان از تغییر الگوی نواهای محرم گله‌مندند اما آیا با وجود تمام این گلایه‌ها اصلاحی در این چند سال صورت گرفته است؟بر‌خلاف آنچه عموم مردم تصور می‌کنند موسیقی ماه محرم محدود به مداحی نیست و شاخه‌های مختلف و کاملی دارد که پرداختن به هرکدام از آنها زمان و مجال بسیاری می‌طلبد زیرا هرکدام از آنها دارای چارچوب‌های مشخص است و پیشینه و قدمت قابل توجهی دارد.
اهالی موسیقی و گذشتگان این عرصه اعتقادشان بر این است که هفت آواز ایرانی که در موسیقی سنتی کاربرد دارند در مراسم سوگواری امام حسین(ع) و یارانش قابل اجرا هستند که در این میان بر چهار آواز «چهارگاه»، «ماهور»، «نوا» و «راست‌پنجگاه» تاکید بیشتری شده و شاید به همین دلیل است که گونه‌های موسیقایی ماه محرم را بخشی از موسیقی سنتی ایرانی می‌دانند. البته باید گفت با اینکه برگزاری سوگواری محرم در دوران آل بویه شکل گرفته اما استفاده از لحن‌های عربی تا اویل دهه چهل شمسی مرسوم نبوده و تا آن مقطع، اصطلاحا وارد موسیقی سنتی ایرانی نشده است.
جواد بدیع‌زاده، خواننده، موسیقی‌دان و آهنگساز ایرانی که خود در خانواده‌ای مذهبی رشد کرده، اثری را در دستگاه همایون ساخته که «نوجوان اکبر من» نام دارد و شعر آن از سروده‌های یغمای جندقی است. این اثر در زمان نشر بسیار مورد توجه قرار گرفته و در لیست آثار ماندگار ایرانی جای گرفته است.
محمد احمدیان خواننده سنتی مذهبی ایرانی که در دهه‌های چهل و پنجاه جزو نوحه‌خوانان مطرح محسوب می‌شده، کمی بعد قطعه «نوجوان اکبر من» را به صورت ریتمیک اجرا کرده که در مراسم سینه‌زنی مورد استفاده قرار گرفته است. اثر ساخته شده توسط احمدیان تا آنجا اهمیت می‌یابد که محمدابراهیم باستانی پاریزی (مورخ، نویسنده، شاعر و پژوهشگر موسیقی) در توصیف آن یادداشتی می‌نویسد.
احمدیان قطعه «نوجوان اکبر من» را در دو نسخه خوانده که اولی کوتاه و مدت زمان دومی بیست دقیقه است. نسخه دوم این اثر در سال 1356 بازخوانی میشود و مجددا مورد توجه قرار می‌گیرد. بنا به گفته کارشناسان فضای ملودیک و استفاده از دستگاه همایون، گوشه‌های چکاوک و بیداد در این نوحه بر ارزش آن افزوده است.
اما بعد از انقلاب اسلامی، عاشورا در ایران رنگ و بویی دیگر پیدا کرد. در هر کوی و برزن تکایای عزاداری برپا می‌شدند و رفته رفته این تکایا تبدیل به هیئت‌هایی بزرگ با ظرفیت‌های بالا شدند. در طول این 4 دهه نواهای عاشورایی بسیاری توانسته‌اند بر دل‌های عزاداران حسینی بنشینند، نواهایی که هم سرشار از هنر بودند و هم مضمون فاخری را به مخاطب ارائه می‌کردند. یکی از آنها نوای حزن‌انگیز و ملکوتی مرحوم سلیم‌زاده است که با نام «زینب، زینب» که با زبان ترکی دل‌های عاشقان حسین را به لرزه در می‌آورد. «چنگ دل آهنگ دلکش می‌زند/ ناله عشق است و آتش می‌زند» هم از جمله نوحه‌های معروفی است که کویتی‌پور آن را اجرا کرده است. اما با ورود نسل جدید سبک‌ها و اشعار تازه‌ای به نوحه‌خوانی‌های محرم اضافه شد. اشعاری که فقط در وصف زیبایی و چشم و ابروی حضرت عباس(ع) و امام حسین(ع) در میان جوانان طرفدار پیدا کرد. بدعت‌های مختلفی وارد مداحی شد، از دوصدایی خواندن و شبیه‌سازی بیس با گفتن «حسین حسین» به طور پیوسته تا مداحی که خودش را کلب حسین می‌نامید که مراجع تقلید را هم به اعتراض و واکنش وا داشت.
اما رفته رفته از آنجا که موسیقی پاپ طرفداران بسیاری داشت، مداحان هم تلاش کردند با استفاده از ملودی این سبک موسیقی بیش از پیش جوانان را به سوی هیئت‌های مذهبی بکشانند و حتی گاهی شعرها نیز از همان موسیقی‌ها الهام گرفته می‌شد، غافل از اینکه شعور حسینی بیش از شور حسینی تاثیرگذار است. شاید همین امر هم باعث اعتراض مراجع تقلید و مداحان پیشکسوت به شیوه‌های جدید مداحی بود. اسماعیل امینی، شاعر و استاد دانشگاه در این رابطه گفته است: ما بزرگانی در گذشته داشتیم که در مداحی اهل بیت صاحب سبک بودند، مثل مرحوم موذن‌زاده اردبیلی که به زمان ما نزدیک است، اما قدیمی‌تر از او هم بزرگانی بودند. اما ما آن مداحان و ذاکران بزرگ را از یاد برده‌ایم و حالا بعضی از این سبک‌های عجیب و غریب آمده که بیشتر شبیه به خوانندگی است. در حالی که ما می‌توانیم مروری بر کار آن بزرگان داشته باشیم، مثلا رادیو و تلویزیون مروری بر کار آنها کند تا نشان بدهد ما چه بزرگانی در حوزه مداحی داشتیم که بخشی از آن کارها واقعا کار هنری بوده چون آنها دستگاه‌های آواز، ردیف‌های موسیقی و شعر را خوب می‌شناختند. شاعران بزرگی هم بودند که بخشی از هنرشان را وقف این کار کرده بودند.
امینی همچنین اظهار کرد: من به واسطه معلم بودنم با نسل جوان هم سر و کار دارم، واقعا برخی از دوستان جوان چون آن پیشینه را ندیده‌اند، تصورشان از ذاکران اهل بیت همین کارهای عجیب و غریبی است که در سال‌های اخیر رایج شده است.
او با بیان اینکه بنیان عاشورا و محرم و دست‌کم آیین و مناسک آن در سنت است گفت: اینکه من خیال کنم به عنوان نوآوری می‌توانم با تقلید از سبک‌های نازل و سرگرم‌کننده موسیقی و اجرا، جاذبه ایجاد کنم، کاملا با اهداف این آیین مغایر است، چون آیین اساسا متکی به سنت است. خطایی که رایج شده و به مدد امکانات جدید ارتباطی و یک مقدار هم بی‌توجهی صدا و سیما شهرت پیدا کرده و جوری رفتار می‌کنند که انگار آن همه پیشینه نبوده و آن همه آدم‌های بزرگ اساسا نبودند؛ مداحان و ذاکرین برجسته‌ای که خودشان را وقف این کار کرده بودند اما شغل‌شان هم این نبود. این خطای بزرگی که در این سال‌ها رایج شده، به نحوی است که جوانان ما تصور می‌کنند مداحی برای اهل بیت چیزی شبیه به خوانندگی است که چیزی می‌خوانند و پولی می‌گیرند و طرفدارانی دارند، در حالی‌که اصلا این‌طور نبوده است.
اینکه تا کی قرار است عزاداری‌های ما تنها شور حسینی داشته باشد تا شعور حسینی شاید به آموزش مداحان و ورود یا تربیت آهنگسازانی برای آهنگسازی اشعار آیینی بستگی داشته باشد. امید است که روزی مداحان ما با مفهوم آزادگی، شجاعت و ایستادگی برای اعتقادات را با اشعار آئینی و با نوایی عاشورایی در گوش نوجوانان و کودکان‌مان زمزمه کنند تا آنها هم از کودکی حسینی بودن را درست بیاموزند.
سایر اخبار این روزنامه
سازمان بازرسی اعلام کرد
معرفی هشت متهم پرونده ویلموتس به دادستانی
رضا دهکی
دولت و وظیفه خدمت
«آناهیتا» روددره‌های تهران را احیا می‌کند؟
حفظ روددره‌های پایتخت در گرو مشارکت اجتماعی
«ابتکار» چالش‌های معیشتی خانوارهای کارگری و بازنشستگان را بررسی کرد
طعم تلخ تورم برای کارگران
سرانجام نبرد کمسابقه دیپلماتیک در دنیا چه خواهد شد؟
هماوردی «اراده‌ها» و «روایت‌ها» در شورای امنیت
علی رغم تلاش‌های آمریکایی‌ها مطرح شد
مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت با اعمال تحریم علیه ایران
موسیقی محرم بیش از آن است که می‌‌شنویم
عزای پرشور با نوای شعور
ترامپ با تکرار ادعای انتخاباتی‌اش
ایران برای توافق منتظر نتیجه انتخابات است
هنوز عده‌ای به دانشگاه اعتماد نمی‌کنند
هشدار عارف نسبت به گوشه‌نشینی نخبگان
پشت پرده ناآرامی در بصره و ناصریه
چین بایدن را ترجیح می‌دهد یا ترامپ؟
سازمان بازرسی اعلام کرد
معرفی هشت متهم پرونده ویلموتس به دادستانی
