دورنمای روابط ایران و عربستان

حسن هانی‌زاده تحلیلگر مسائل خاورمیانه اگر روند مذاکرات ایران و عربستان که مهم‌ترین چالش آن جنگ عربستان علیه یمن است به یک خروجی قابل قبولی برسد قطعا روابط تهران و ریاض در یک فرایند زمانی کوتاه از سر گرفته خواهد شد. اظهار خوش‌بینی حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران نسبت به دورنمای روابط تهران و ریاض نشان می‌دهد که به‌رغم وجود برخی چالش‌ها در مسیر بهبود رابطه بین ایران و عربستان امیدواری‌هایی برای ایجاد همگرایی بین این دو کشور تاثیرگذار منطقه وجود دارد. روابط دو کشور در 4 دهه گذشته تحت تاثیر فضاسازی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قرار داشته تا جایی که عربستان به دلیل همراهی با سیاست‌های آمریکا روابط خود با ایران را قطع کرد. سیاست‌های تخریبی عربستان در طول دوران حاکمیت دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری سابق آمریکا و به دلیل حمایت‌های آمریکا از سیاست‌های تهاجمی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان علیه ایران و محور مقاومت تشدید شد. نقش تخریبی عربستان در سوریه، عراق و لبنان و تحمیل یک جنگ ظالمانه بر ملت فقیر یمن آن هم تنها به دلیل گرایش اکثریت مردم این کشور به یک مذهب مشخصی، شرایط ادامه همگرایی منطقه‌ای را تحت تاثیر قرار داد. عربستان در طول 10 سال گذشته در بحران سوریه مبلغ 80 میلیارد دلار و در جنگ ظالمانه 7 ساله خود علیه مردم بی‌دفاع یمن مبلغ 350 میلیارد دلار هزینه کرد اما نتوانست شطرنج سیاسی و میدانی این دو کشور را تغییر دهد؛ در عراق نیز عربستان سعودی سیاست خصمانه‌ای را علیه جریان‌های مردمی مانند حشدالشعبی، عصائب اهل‌الحق و النجباء اتخاذ و تلاش کرد تا بین طیف‌های سیاسی عراق شکاف ایجاد کند. ریاض با داشتن یکصد شبکه ماهواره‌ای فعال و گردش مالی سالانه 10 میلیارد دلار در حوزه رسانه همواره یک جریان‌سازی سیاسی و رسانه‌ای علیه ایران انجام داده که از این تعداد رسانه 6 شبکه ماهواره‌ای صرفا برای ایجاد شکاف بین مردم ولایی خوزستان به‌طور شبانه‌روزی برنامه پخش می‌کنند. با این حال ایران در طول 4 دهه گذشته همواره دست دوستی به سوی کشورهای عرب شورای همکاری خلیج‌فارس دراز کرده اما عربستان به دلیل نفوذ سیاسی در این شورا تمام تلاش‌های صادقانه ایران برای ایجاد وفاق و همگرایی با همسایگان عرب خود را نقش بر آب ساخت. اکنون که تیم جو بایدن رئیس‌جمهوری دموکرات آمریکا به دلیل نقض آشکار حقوق بشر در عربستان و اقدام محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در قتل دردناک جمال قاشقجی روزنامه‌نگار برجسته سعودی نگاهی کاملا منفی نسبت به حاکمیت این کشور دارد، لذا بن سلمان بشدت دچار انزوای سیاسی شده است. از این رو عربستان در یک چرخش جدید از اردیبهشت‌ماه سال جاری یک سلسله گفت‌وگوهایی در بغداد با اشراف دولت عراق با نمایندگان جمهوری اسلامی آغاز کرد که این مذاکرات به‌رغم وجود چالش‌های جدی پیشرفت‌هایی نیز داشته است. دیدار اخیر امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران با فیصل بن فرحان همتای سعودی خود در حاشیه نشست وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در پاکستان از وجود اراده جدی نزد دولتمردان سعودی برای بهبود روابط با ایران حکایت دارد. پیش‌بینی می‌شود اگر روند مذاکرات ایران و عربستان که مهم‌ترین چالش آن جنگ عربستان علیه یمن است به یک خروجی قابل قبولی برسد قطعا روابط تهران و ریاض در یک فرایند زمانی کوتاه از سر گرفته خواهد شد. به‌ویژه اینکه فواد حسین وزیر خارجه عراق در جریان سفر اخیر خود به تهران و دیدار با همتای ایرانی خود بر ضرورت از سرگیری مذاکرات تهران - ریاض در بغداد تاکید کرد.