روزنامه جوان
1400/11/13
هشدار فرسایشی شدن عدالت اجتماعی در گام دوم
رئیس قوه قضائیه روز گذشته تصریح کرده‌است «اگر مردم ببینند عدالت اجتماعی ما در حال فرسایش است، حرف‌های ما دیگر اثرگذار نخواهد بود.» عدالت اجتماعی یکی از محوری‌ترین ارزش‌ها در فلسفه سیاسی، معیاری اساسی در فلسفه اخلاق، اصلی بنیادین در قانون‌گذاری و تنظیم مقررات و از اهداف عالیه همه دولت‌ها و حاکمیت‌های سیاسی در جهان امروز است. انقلاب اسلامی ایران هم با هدف تحقق و بهبود شاخص‌های عدالت اجتماعی شکل گرفت و به پیروزی رسید. امروز با گذشت چهار دهه از پیروزی شکوهمند انقلابمان، واکاوی شاخص‌های عدالت اجتماعی در زمینه‌های مختلف اعم از اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بیانگر مسیری است که در راستای تحقق این ارزش محوری طی کرده‌ایم. هر چند این مسیر و مقایسه شاخص‌های عدالت اجتماعی در دوران پسا‌انقلاب نسبت به دوران پیش از انقلاب گویای توفیق در زمینه‌های گوناگون و دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده و در مواردی حتی از حرکت فراتر از انتظار حکایت دارد، اما در برخی نقاط نیز با چالش‌ها و کاستی‌هایی مواجهیم و در مواردی هم نیازمند توجه بیشتر یا بازنگری و بازتعریف سیاست‌گذاری‌ها، رویکرد‌ها و روند‌ها هستیم تا در دهه پنجم انقلاب بتوانیم در مسیر گام دوم به درستی حرکت کنیم و اعتلای روز افزون ایرانمان را در تمامی ابعاد شاهد باشیم. بدیهی است هرگونه مداخله، خط مشی‌گذاری عمومی و قانون‌گذاری جهت اقامه و بسط عدالت اجتماعی در جامعه ایران معاصر، نیازمند شناخت، توصیف و ارزشیابی وضع موجود است. بر این اساس به سراغ کارشناسان عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی به عنوان دو حوزه برجسته از مفهوم عدالت اجتماعی رفته و با آنان به گفتگو نشسته‌ایم. «هر جا از انقلاب کوتاه آمدیم، یک حرکت غیر‌انقلابی و حرکت ناشی از کسالت و بی‌توجهی انجام دادیم، عقب‌ماندگی به وجود آمد که در درجه‌ی اول، مسئله معیشت طبقات فقیر است، ما در این زمینه عقب‌ماندگی داریم و اختلاف و شکاف طبقاتی هست... این جایی که ما امروز هستیم باب شأن انقلاب نیست. ما بایستی خیلی بیش از این حرکت می‌کردیم. شکاف طبقاتی بایستی از بین برود و عدالت اقتصادی به معنای واقعی کلمه بایستی مستقر بشود در کشور. این وظیفه ما است، این کار ما است.» این‌ها اظهارات رهبر انقلاب در اسفند سال گذشته است. این یعنی وضعیت عدالت اجتماعی در کشور ما مطلوب نیست. قوه قضائیه از نهاد‌های مهم در برپایی عدالت اجتماعی است. روز گذشته رئیس قوه قضائیه تصریح کرده‌است: «از جمله آرمان‌های همه انبیا و آرمان امام عزیز ما و امام امروز ما عدالت اجتماعی است. اگر مردم دیدند که عدالت اجتماعی در حال کمرنگ‌شدن است، عدالت اجتماعی در حال فرسایش پیدا کردن است، حرف‌های ما اثر واقعی خودش را نخواهد گذاشت». همه این‌ها مسئله عدالت اجتماعی که جزو آرمان‌های ابتدایی انقلاب اسلامی ما بوده، هم‌اکنون نیز از درجه اهمیت بالایی برخوردار است و پرداختن به آن در صدر اولویت‌هاست. جنگ و تحریم‌ها مانع تحقق کامل عدالت اجتماعیدکتر مجید ابهری، رفتارشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به مفهوم عدالت اجتماعی می‌پردازد: «عدالت اجتماعی یکی از سنجه‌های اصلی در تحقق آرمان‌های انسانی در یک جامعه است. هیچ‌یک از ادیان آسمانی به اندازه دین مبین اسلام عدالت اجتماعی را مورد تأکید قرار نداده‌است. با توجه به تأکیدات رسول اکرم (ص) و ائمه و همچنین امامین انقلاب تحقق این رفتار اصیل انسانی وابسته به باور معیار‌های آسمانی است و بعد از پذیرش و باور این معیارها زمان پیاده کردن ریشه‌های اصلی عدالت اجتماعی فرا می‌رسد. عدالت اجتماعی در توزیع عادلانه امکانات اقتصادی، آموزشی و فرهنگی و اجتماعی ارزیابی می‌گردد. پس از تحقق این معیارها، عدالت اجتماعی را در برابری طبقات جامعه با یکدیگر و نزدیکی رفتار آن‌ها به اقشار دیگر ارزیابی می‌نماییم. در جامعه ما به واسطه هشت سال دفاع مقدس و تحریم‌های ناجوانمردانه و طولانی استکبار هنوز نتوانسته‌ایم فقر را به مفهوم واقعی از جامعه حذف کنیم و طبقات یکسان اجتماعی را در جامعه به‌وجود آوردیم. عدالت اجتماعی زمانی می‌تواند تحقق یابد که فقرا و نیازمندان دغدغه معیشت اولیه خود را نداشته باشند، اما هم اکنون آفت‌هایی همچون رانت‌خواری و قبیله سالاری موجب‌شده برخی افرادی که شایستگی کمترین الطاف اقتصادی را ندارند به سرمایه‌های هنگفت و قابل‌توجهی دست یابند و همین امر موجب بدبینی بسیاری از افراد به شاکله عدالت اجتماعی شده‌است. برای تحقق عدالت اجتماعی ابتدا باید اینگونه افراد که از الطاف و موهبت‌های جمهوری اسلامی سوء‌استفاده کرده و به نفع خود و نزدیکانشان اینگونه فاکتور‌ها را جذب می‌نمایند، بساطشان برچیده شده و سپس در زمینه توزیع عادلانه امکانات نظیر آموزش و پرورش، بهداشت و درمان و کار و اشتغال به طور عادلانه در جامعه باید منتظر تحقق پر رنگ عدالت اجتماعی در جامعه باشیم.
به عنوان کسی که همزمان قبل از انقلاب و شرایط آن روزگاران را درک و سختی‌های آن دوران را با تمام وجود لمس کرده باید بگویم بعد از انقلاب اسلامی بسیاری از مرز‌های غیر‌منطقی دوران قبل از انقلاب برچیده شد. هر چند جنگ و تحریم در کنار برخی موانع داخلی مانع از تحقق کامل مفاهیمی، چون عدالت اجتماعی شده، اما همین که آرمان‌های از بین بردن فاصله طبقاتی در اندیشه دولتمردان جمهوری اسلامی ایران وجود دارد می‌توان به آینده امیدوار بود. بر اساس رهنمود‌های امامین انقلاب اسلامی برای کم کردن فاصله‌های طبقاتی و خنثی‌سازی تبعیض‌ها باید امکانات تحصیل و اشتغال برای همه حتی در دورافتاده‌ترین مناطق به طور یکسان فراهم شود و سپس معدود عوامل انگل‌وار و زالو‌صفت رانت‌خوار از بدنه جمهوری اسلامی جدا شوند.» تا زمانی که تفکر لیبرالیسم اقتصادی اصلاح نشود، عدالت حاصل نمی‌شود
دکتر بیژن عبدی، کارشناس مسائل اقتصادی، مصادیق موفقیت و کاستی‌ها در عدالت اجتماعی را برشمرد: «برای مقایسه وضعیت عدالت اجتماعی در دوران قبل از انقلاب و بعد از آن باید پارامتر‌های متعددی را کنار یکدیگر قرار دهیم تا بتوانیم پیشرفت یا پسرفت را در طول این سال‌ها بررسی کنیم، اما باید زمینه‌هایی که می‌خواهیم با هم مقایسه کنیم، مشابه‌سازی کنیم. با نگاهی به سال‌های قبل از سال ۵۷ دو سوم جامعه روستا‌نشین محسوب می‌شدند و کمتر از ۳۰ درصد جامعه شهرنشین بودند. اغلب روستا‌های ما قبل از انقلاب فاقد آب، گاز، برق و جاده و مؤلفه‌های رفاهی بودند. ترکیب جمعیت و ترکیب شهرنشینی و روستا‌نشینی شاخصی مهم محسوب میشود. میزان جمعیت کشور تا سال ۵۷ حدود ۳۳ تا ۳۶ میلیون نفر بود، اما هم اکنون بیش از ۸۵ میلیون است. از طرفی دسترسی به منابع ارزی شاخصی مهم است. قبل از انقلاب ما تا ۳۶ میلیون بشکه نفت می‌فروختیم و هم‌پیمان امریکا و اروپا بودیم و محدودیت و تحریمی در کار نبوده‌است، اما با وجود این شاخص‌های بهداشت، دسترسی به واکسن و داروها، شاخص تعداد پزشکان، آموزش عالی، میزان مدارس، افراد تحصیلکرده و درصد افراد تحصیلکرده در جامعه که از جمله زیر شاخه‌های عدالت محسوب میشود به شکل کنونی نبود و در تمامی این شاخص‌ها عقب‌مانده بودیم. هم اکنون پیشرفت در این مسائل و امکانات و شاخص‌های رفاهی کاملاً قابل لمس است. از نظر دسترسی به علوم روز و دستاورد‌های روز هم توانسته ایم به جایگاه خوبی برسیم. در دوران قبل از انقلاب در حوزه نظامی زیرگروه امریکا و ناتو تعریف می‌شدیم و پیمان ناتو وسیتو داشتیم و خودمان سازنده نبودیم، بلکه مصرف‌کننده بودیم. امروز به رتبه‌هایی رسیدیم که فارغ از موشک‌های دوربرد و دور‌زن در فناوری‌هایی همچون ساخت هواپیما، سیستم‌های امنیتی و پدافندی، حفاظتی، راداری به درجات بسیار بالایی رسیده‌ایم در حالی که پیش از انقلاب در این شاخص‌ها صفر بودیم. این مسئله از آنجایی اهمیت می‌یابد که تأمین امنیت یکی از شاخص‌های مهم عدالت اجتماعی محسوب میشود.
در برخی از شاخص‌ها هم پیشرفت نداشته و عقب افتاده‌ایم. بحث عادلانه‌شدن توزیع درآمد‌ها و تغییر وضعیت از دوقطبی زمان شاه به شکل مورد انتظار اتفاق نیفتاده است. ما در شاخص توزیع ثروت عقب افتاده‌ایم و یک‌سری از مسائل مزید بر علت شد. تحریم‌ها یکی از این مسائل بود و عملاً دسترسی ما را برای فروش نفت و منابع ارزی محدود کرده و خیلی از کالا‌ها را خودمان تولید می‌کنیم. در کنار این تحریم‌های خارجی، تحریم‌های داخلی بود که متأسفانه برخی دولتمردان به واسطه نگاه به غرب و نوعی گرایش فکری به لیبرالیسم اقتصادی رخ داده‌است. تمام تلاش‌ها و نگاه این بود که ما به نظام جهانی‌سازی که امریکا دنبالش است، بپیوندیم و خیلی از دولتمردان به صراحت عنوان می‌کردند، اگر بنا باشد ما بر اساس مزیت نسبی کار کنیم فقط می‌توانیم آبگوشت بزباش و قرمه‌سبزی بسازیم! این نگاه‌ها لطمه زیادی به ساختار اقتصادی و توسعه وارد کرد و فرصت‌ها را سوزاند، در حالی که اگر این فرصت‌ها از دست نمی‌رفت، شاید مردم این همه تحت فشار نبودند. این‌ها دور شدن از عدالت است و در زمینه توزیع درآمد و دسترسی به ثروت‌های جامعه نیازمند یک خانه‌تکانی جدی فکری هستیم. مردم انتظار داشتند به تناسب رشد اقتصادی سفره آن‌ها بزرگ‌تر شود، اما نشد، چون تورم یک مالیات پنهانی بود که قشر متوسط را به سمت قشر ضعیف هل داد و سقف خط فقر را بالاتر برد. این‌ها بی‌عدالتی است و نیازمند اصلاحات ساختاری، نظارتی، قوانین قضایی و مجازات‌های بازدارنده است. نهاد‌هایی که قانوناً مکلف به نظارت بر فرآیند‌ها هستند باید نظارت‌هایشان پررنگ‌تر باشد و همچنین دستگاه‌ها نظارتی، چون سازمان بازرسی باید با جدیت بیشتری ورود کنند.
به هر حال بی‌عدالتی‌های اقتصادی ناشی از یک نوع تفکر و گرایش فکری است و تا زمانی که تفکر لیبرالیسم اقتصادی اصلاح نشود، عدالت حاصل نمی‌شود، اما در زمینه‌های علمی، فناوری و بخش‌های مختلف صنعتی پیشرفت‌های ما قابل لمس است و توانسته‌ایم به تکنولوژی‌های برتر روز دسترسی پیدا کنیم و در این جنبه‌ها هم به عدالت اقتصادی و هم به عدالت اجتماعی نزدیک شده‌ایم، اما احساس تبعیض مردم را بیشتر از واقعیت آزرده می‌کند و این ناشی از مقایسه است و شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های معاند هم در این زمینه نقشی غیر قابل‌انکار دارند و ما در کنترل این شبکه‌ها و فضای مجازی کوتاهی کرده‌ایم و این موجب‌شده تا فضای فکری جامعه در اختیار معاندین باشد.»
سایر اخبار این روزنامه
مرجع بصیر و مشاور امین امام بود
نتایج خودباوری جوان ایرانی
هشدار فرسایشی شدن عدالت اجتماعی در گام دوم
فناوری فضایی هم حق مسلم ماست
التفات آیت‌الله صافی به مطالب «جوان» و تشکر از رویکرد اتخاذی
ورزش سدی مقابل ۴۳ سال سیاه‌نمایی علیه ایران
«بیرو» اولین قهرمان زنده سینما
التماس امریکا برای مذاکره مستقیم
فهرست تحریم‌هایی که فرصت شدند بلند‌بالاست
صدا و سیما و نیرو‌های مسلح به موج آزادسازی ساحل پیوستند
او نماد انحراف ستیزی و بصیرت تاریخی بود
