نگرانی روس‌ها از تداوم مناقشه در قفقاز

ارمنستان بیش از سه ماه قبل در جریان تجاوز نظامی نیرو‌های جمهوری آذربایجان به خاکش، تقاضای کمک از سوی سازمان پیمان امنیت جمعی کرده بود. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، همان موقع این موضوع را در مجلس ارمنستان مطرح کرد. با این حال، سازمان پیمان امنیت جمعی که حاضر نشد پاسخ مثبتی به ایروان بدهد و حتی استانیسلاو زاس، دبیرکل سازمان پیمان امنیت جمعی، تا همین اواخر تأکید داشت بر اینکه کمک به ارمنستان از سوی این سازمان «متفاوت و به نوعی سیاسی» است. حالا به نظر می‌رسد رویکرد این سازمان نسبت به مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان تغییر کرده، چرا که زاس از اعزام نیرو‌های این سازمان به مرز آذربایجان و ارمنستان به عنوان صلح‌بان می‌گوید، هرچند که هنوز هم معتقد است انجام این برنامه موکول به پذیرش ایروان است.
این چرخش سازمان پیمان امنیت جمعی در خصوص مناقشه قدیمی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان از کمک سیاسی به نظامی نمی‌تواند بدون تغییر در رویکرد مسکو نسبت به موضوع اتفاق افتاده باشد، چرا این سازمان از ابتدا و عملاً ابزار اصلی نظامی-امنیتی مسکو برای حفظ متحدان قدیمی‌اش بود. در واقع، معضل مناقشه مرزی بین این دو کشور طی هفته‌ها و حتی روز‌های اخیر چنان پیچیده شده که مسکو حالا احساس می‌کند نمی‌تواند از کرملین سرنخ ماجرا را در دست داشته باشد و آن را از این طریق کنترل کند و احساس کرده لازم است با اعزام نیرو به مرز پیام روشنی را به خصوص برای باکو بفرستد. اقدام اخیر باکو برای مسدود کردن گذرگاه لاچین عملاً به این معنا است که باکو بیانیه آتش‌بس دو سال قبل را زیر پا گذاشته و اهمیتی به نقش صلح‌بانان روس در این گذرگاه نمی‌دهد که طبق آن بیانیه وظیفه حفظ امنیت این گذرگاه را به عهده داشتند. باکو با این اقدام نه تنها آن بیانیه را نقض کرده بلکه مهم‌تر از این، نشان داده که دیگر چندان ارزشی به نقش روسیه در قفقاز جنوبی و درگیری‌اش با ارمنستان قائل نیست و مسکو احساس کرده لازم است با یک اقدام جدی پیام واضحی را به باکو در این خصوص برساند.
انگیزه دیگر مسکو برای تغییر رویکردش به منطقه و اعزام مرزبان به داخل ارمنستان و تحولات آن ارتباط دارد. در واقع، عدم حمایت روسیه از ارمنستان در جنگ دو سال قبل باعث شده در افکار عمومی ارمنی‌ها نوعی بدگمانی و حتی خیانت نسبت به روس‌ها ایجاد شود. افزایش توجه مقامات غربی به ارمنستان و سفر چند هفته قبل ریچارد مور، رئیس سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا، به ایروان بی‌شک بدون توجه به افکار عمومی ارمنی‌ها اتفاق نیفتاده و به نظر می‌رسد که غربی‌ها حالا احساس می‌کنند نارضایتی از مسکو در ارمنستان فضایی برای نفوذ آن‌ها ایجاد کرده است. این روندی بسیار خطرناک برای مسکو است که حتی از دو سال قبل نیز پیش‌بینی می‌شد، اما کرملین به آن چندان توجهی نمی‌کرد تا اینکه بسته شدن گذرگاه لاچین به دست نیرو‌های جمهوری آذربایجان، فرصتی را به دست کرملین داده تا اندکی جبران مافات کند. در واقع، اگر روسیه برای حفظ توازن در مناقشه بین این دو کشور دست به اقدام جدی نزند با دو وضعیت بغرنج مواجه خواهد شد: الف) تنش‌آفرینی بیشتر باکو که دلگرم به حمایت ترکیه و رژیم اسرائیل است. ب) دور شدن ارمنستان از حلقه نفوذ کرملین تا آنجایی که عملاً تحت حوزه نفوذ قدرت‌های غربی قرار بگیرد. اعزام نیرو‌های سازمان پیمان امنیت جمعی می‌تواند مانع از بروز این دو وضعیت شود، اما این نتیجه مشروط به میزان جدیت روسیه برای انجام این کار است. می‌توان گفت که نگرانی‌های مسکو در خصوص تحولات اخیر فققاز جنوبی آن قدر جدی است که حاضر شده گزینه اعزام نیرو به مرز بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان را روی میز بگذارد، اما باید دید میزان جدیت مسکو نیز به آن میزان هست که بتواند این نگرانی‌ها را رفع کند یا اینکه محدود به ارسال پیام هشدار به باکو می‌شود که البته روشن است نتیجه‌ای جز به حاشیه رانده شدن خود مسکو نخواهد داشت.