آنچه آلودگی هوا برسر بدن ما می‌آورد

حميد رضا خالدي
آرمان امروز: آلودگي هوا به يک بحران عادي براي مردم تبديل شده و مردم در کلانشهرها، بايد به پاييز و زمستان دودآلود عادت کنند.  اما زماني‌که از بحران آلودگي هوا در شهري مانند تهران با جمعيت 13 ميليون نفري سخن مي‌گوييم، طي‌روزهاي گذشته 3 منطقه تهران در وضعيت بنفش قرار گرفت و هواي تهران در 1401 فقط دو روز پاک بود ه و اين يعني استنشاق «سم» هميشگي.
اما بر اساس اطلاعات و نقشه‌هاي استارتاپ فضايي تيزنگر، غلظت دي‌اكسيد گوگرد در هواي تهران در سال 1401 به‌نسبت سال 98 بيش از 32 درصد افزايش يافته است. اين در حالي است که محمدمهدي ميرزايي قمي 27 آذر در يک برنامه صداوسيما گفت: «سطح آلاينده دي‌اكسيد گوگرد در بازه زماني 22 تا 25 آذر امسال طي 7 سال گذشته «بي‌سابقه» بود.» در روز 29 آذر، عباس شاهسوني رئيس گروه سلامت هوا و تغيير اقليم وزارت بهداشت هم با تأييد افزايش غيرمعمول دي‌اكسيد گوگرد گفت كه «برخي از صنايع اقدام به استفاده از سوخت‌هاي حاوي گوگرد كردند.»
افزايش 8 تا 18 درصدي خطر مرگ


در اين شرايط محمد مهدي شمسي، پزشک متخصص قلب و عروق درباره آلودگي هوا به انتخاب گفته است: «هر 10 ميکروگرم افزايش در ذرات معلق، مي‌تواند 8 تا 18 درصد خطر مرگ و مير قلبي و عروقي را افزايش دهد که اين 18 درصد رقم بزرگي است. مواجه با اين ذرات چه به صورت حاد و چه به صورت مزمن مي‌تواند باعث افزايش ريسک بيماري‌هاي قلبي شود. گاهي در برخي از شهر‌ها بيش از 50 ميکروگرم افزايش داريم که مي‌شود صد در صد. يعني اگر يک نفر با اين ريسک فاکتور‌ها در مواجهه با اين ذرات قرار بگيرد، بيش از دو برابر احتمال سکته قلبي افزايش پيدا مي‌کند. البته بايد دقت کنيم که هميشه سکته قلبي مطرح نيست بلکه بيماري‌هاي ديگري هم هستند که افزايش پيدا مي‌کنند.» وي در ادامه مي‌افزايد: «آمار جهاني مي‌گويد که چيزي حدود 7 ميليون نفر، مرگ زودرس که قابل انتصاب به آلودگي هواست، در سراسر جهان داريم. حدود 80 درصد از اين 7 ميليون نفر، ناشي از بيماري‌هاي قلبي و عروقي است و 20 درصدش مربوط به ساير ارگان‌هايي‌ست که به دليل آلودگي هوا درگير مي‌شوند. اين مهم نشان مي‌دهد تاثيري که آلودگي هوا روي سلامت جامعه گذاشته است، مشابه بيماري‌هاي شايعي همچون فشار خون، سيگاري بودن و عدم فعاليت فيزيکي است. يعني يک جامعه تلاش مي‌کند که فشار خون در آن کاهش پيدا کند، ورزش کردن در بين مردم رونق پيدا کند، اما حواسمان نيست که آلودگي هوا به همين اندازه دارد به جامعه ما آسيب مي‌زند.»
 وي همچنين درخصوص ميزان مرگ ناشي از آلودگي هوا در اثر بيماري‌هاي قلبي و عروقي، بيان کرد: «حدود 80 درصد اين مرگ‌ها را شامل مي‌شود که بيش از مرگ ناشي از تصادفات رانندگي در سراسر جهان است. البته ممکن است در کشور ما، چون تصادفات‌مان خيلي زياد است، اين رقم متفاوت باشد، ولي آمار جهاني اين را به ما مي‌گويد.»
کدام ارگان به وظايف خود عمل ميکند؟
اسماعيل کهرم، فعال و کارشناس محيط زيست درباره عدم اجراي قانون هواي پاک، به «آرمان امروز» مي‌گويد: «در شرايطي که هواي پاک براي مردم به يک آرزو و براي مسئولان مانند کودک يتيم و بي‌صاحبي تبديل شده که ضمانت اجرائي قانون هواي پاک با سازمان حفاظت محيط زيست است و در اين قانون پيش‌بيني شده است که 14 سازمان و وزارتخانه ديگر چه وظايفي را بايد انجام دهند و سازمان حفاظت محيط زيست موظف است که عملکرد اين سازمان‌ها را هر سال بررسي و ارزيابي کرده و به رئيس جمهور گزارش کند که کدام سازمان‌ها به وظايف خود درست عمل کردند و کدام عمل نکردند. اما سازمان حفاظت محيط زيست فعلا تنها به خوداظهاري از اين سازمان‌ها که چقدر از وظايف محوله را انجام داده‌اند، اکتفا کرده است.
خوداظهاري دستگاه‌ها نشان مي‌دهد که برخي سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها بين صفر تا 25 درصد به وظايف خود عمل کردند، براي مثال نمره سازمان برنامه و بودجه در اين خوداظهاري صفر بوده است، اما سازمان حفاظت محيط زيست نتوانسته اينها را به افکار عمومي و رئيس‌جمهور به درستي منتقل کند که مشخص شود چه کساني مقصر هستند. اکنون اين قانون سه سال است که اجرا مي‌شود، ولي آن نهادي که موظف است اطلاع دهد چه کساني در اجراي اين قانون اهمال کاري مي‌کنند و به درستي به وظايف خود عمل نمي‌کند و از همه شگفت آورتر اينکه خود سازمان حفاظت محيط زيست اعلام کرده که به 87 درصد وظايفش عمل کرده است! چگونه مي‌توانيد ادعا کنيد که به 87 درصد وظايف خود عمل کرديد در حالي که بقيه سازمان‌ها از صفر تا 25 درصد وظايف خودشان عمل کردند؟»
تا کي مازوت، تنفس کنيم؟
تمامي کارشناسان و متخصصان حوزه محيط زيست، تاثير قطعي مصرف مازوت در افزايش آلودگي هوا را تاييد کرده‌اند، اما اين‌که چرا همچنان اين اتفاق در کشور رخ مي‌دهد، نيازمند بررسي آمارهايي است که خبرگزاري دولت منتشر کرده است: «روزانه 850 تا 870 ميليون متر مکعب گاز در بخش‌هاي مختلف خانگي، تجاري و صنعتي مصرف مي‌شود که در نيمه دوم سال و با سرد شدن هوا، مصرف روزانه در بخش خانگي بيش از 100 ميليون متر مکعب افزايش مي‌يابد و بايد از بخش صنعت کم شود تا اختلالي در تامين برق بخش‌هاي مختلف مانند خانگي، بيمارستان‌ها و برخي صنايع ايجاد نشود.
بنابراين نيروگاه‌ها به‌ناچار به سمت مصرف سوخت دوم يعني گازوئيل يا مازوت مي‌روند و گاهي هم تلفيق  گاز و مازوت مصرف مي‌کنند». دکتر شمسي درباره آلودگي‌هاي ناشي از سوخت مازوت، مطرح کرد: «امروزه در کشورما کلمه مازوت را بسيار مي‌شنويم. حال اينکه چرا مازوت انقدر نگران‌کننده شده و سر زبان‌ها افتاده، اين است که نسبت به ساير سوخت‌هاي فسيلي، اين ذرات معلق با اين سايز را بيشتر توليد
مي‌کنند.
هر 10 ميکروگرم افزايش در ذرات معلق با سايزي که پيشتر عنوان کردم، مي‌تواند 8 تا 18 درصد خطر مرگ و مير قلبي و عروقي را افزايش دهد که اين 18 درصد رقم بزرگي است. مواجهه با اين ذرات چه به صورت حاد و چه به صورت مزمن مي‌تواند باعث افزايش ريسک شود.»
او درتوضيح مواجهه به صورت حاد، گفت: «بدين معنا که ما مثلا عادت کرده‌ايم يک سري روز‌ها را مي‌گوييم امروز از نظر آلودگي قرمز يا نارنجي است. شايد خيلي‌ها بگويند تهران و کلان شهر‌هاي ما هميشه آلوده هستند پس چرا يک روز‌هايي قرمز اعلام مي‌شود؟ در پاسخ بايد بگويم که، چون در اثر مواجهه با اين ضررات به صورت حاد، گاهي حتي تا 48 ساعت امکان ريسک اين حملات قلبي افزايش پيدا مي‌کند.»
نامه به سران قوا برای وضعیت بحرانی هوا
عضو شورای شهر تهران از نگارش نامه‌ای با امضای همه اعضای شورا خطاب به سران سه قوه در مورد وضعیت آلودگی هوای تهران خبر داد و گفت: این روزها وضعیت آلودگی هوای تهران بحرانی‌تر شده است. علی اصغر قائمی در تذکر پیش از دستور خود با بیان اینکه در شرایط سخت آلودگی هوا قرار داریم و نامه‌ای با امضاء اعضا، خطاب به روسای قوای سه گانه کشور نوشته شده است، گفت: در این نامه آورده‌ایم که شهروندان تهران در سال جاری تنها دو روز هوای پاک تنفس کردند و این در حالیست که تعداد روزهای ناسالم به بیش از ۱۳۰ روز رسیده است و بنا به گفته مسئولان سالانه ۲۶ هزار نفر در کشور به علت عوارض ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. وی با بیان اینکه این روزها وضعیت آلودگی هوای تهران بحرانی‌تر شده است، گفت: تولید ۶۰ درصد از ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون توسط منابع متحرک همچون خودرو و موتورسیکلت است و تجارب موفق سایر کشورها نشان می‌دهد که غلبه بر این مشکل غیرقابل دسترس نیست و می‌توان با هماهنگی دستگاه‌ها نسبت به بهبود اوضاع اقدام کرد.