روزنامه ابتکار
1396/09/11
چرا تعداد زیاد تشکل های مردم نهاد صنایع دستی نتوانسته به رونق آن کمک کند؟ جدایی سمن ها از سازمان
زهرا داستانیتشکلها و سازمان‌های مردم نهاد در ایران عمر زیادی ندارند، با این حال توانسته‌اند به عرصه‌های مختلف وارد شوند و خودی نشان دهند. میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز سه حوزه‌ای هستند که بیشترین سهم از سازمان‌های مردم نهاد را به خود اختصاص داده‌اند. حسین اله‌بداشتی، مدیرکل دفتر امور مجامع و تشکل‌های مردم نهاد سازمان میراث فرهنگی، تعداد سمن‌های ثبت شده را 717 تشکل عنوان کرده است که از میان آنها، 54 سمن به حوزه صنایع‌دستی اختصاص دارد و 336 سمن نیز به صورت ترکیبی علاوه‌بر فعالیت در زمینه گردشگری و میراث به صنایع دستی نیز می‌پردازند. سمن‌هایی که گرچه حضور کمرنگی دارند اما همچنان بر شمارشان افزوده میشود. حال سوال اینجاست که چرا تعداد سمن‌های صنایع دستی زیاد است اما تاثیرگذاری اندکی داند؟
سازمان‌های غیردولتی امروزی، تا حد زیادی پدیده‌ای قرن بیستمی هستند؛ اما ریشه‌های تاریخی آن به قرن هجدهم باز می‌گردد. قرنی که در آن مهاجران عمدتا اروپایی در آمریکا برای رفع نیازهای اجتماعی در مدارس، عبادتگاه‌ها، جاده‌ها و مانند آن به دلیل اتکای به خود ناگزیر به همکاری با یکدیگر شدند. بنابراین آمریکا نخستین کشوری بود که در قرن هجدهم سازمان‌های مردم نهاد در آن شکل گرفتند، سازمان‌هایی غیردولتی که امروزه در کنار بخش دولتی و خصوصی، به عنوان بخش سوم از آنها یاد میشود. بخش سوم اصطلاحاتی است برای بیان بخشی متفاوت با بخش خصوصی و دولتی که ماهیتی داوطلبانه دارد. سازمان مردم نهاد یا غیردولتی، در کلی‌ترین معنایش، به سازمانی اشاره می‌کند که به طور مستقیم بخشی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود؛ اما نقش بسیار مهمی به عنوان واسطه بین فردفرد مردم و قوای حاکم و حتی خود جامعه ایفا می‌کند. با بررسی منابع تاریخی می‌توان گفت که اواسط قرن نوزدهم اوج شکل‌گیری سازمان‌های مردم نهاد در سطح جهانی است، همان زمانی که جنبش‌های ضد برده‌داری و جنبش حق رای زنان شکل گرفت. در آن زمان سازمان‌های مردم نهاد به طور درخور توجهی توسعه یافت، توسعه‌ای که تا قرن‌های بعد ادامه داشت، به نوعی که امروزه می‌توان ادعا کرد سازمان‌های غیردولتی به طور گسترده‌ای نسبت به دهه‌های گذشته در حال رشد هستند. سرعت این توسعه به حدی است که برخی ناظران از آن به عنوان وقوع «انقلاب جهانی» یاد کرده‌اند؛ انقلابی که منجر به ایجاد یک قیام فوری و گسترده از فعالیت‌های داوطلبانه گروه‌های سازمان یافته در اقصی نقاط جهان شده است. ایران نیز از این غافله دور نمانده است. سمن‌ها، ان‌جی‌اوها یا تشکل‌های مردم نهاد در حوزه‌های مختلف از محیط زیست تا گردشگری، میراث و البته صنایع دستی در ایران پدید آمده‌اند که بیشترین سهم از نظر تعداد تشکل‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) متعلق به سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با 717 تشکل است. گرچه صنایع دستی 54 سمن را به صورت مجزا به خود اختصاص داده است اما نتوانسته نقش موثری در این حوزه داشته باشد. اما سوال اصلی اینجا است که چرا سمن‌ها برای صنایع دستی اهمیت دارند و چه کمکی می توانند به احیای و رونق صنایع دستی کنند؟
مهران هوشیار، عضو هیات علمی دانشکده هنر در این باره به «ابتکار» می‌گوید: «حوزه صنایع دستی و ترکیب آن در کنار میراث فرهنگی و گردشگری گستره بسیار وسیعی را شامل میشود و متاسفانه سازمان میراث فرهنگی تا به امروز به دلایل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نتوانسته آن طور که شایسته است پاسخگوی نیازهای و فعالیت‌های فرهنگساز و اجرایی آن باشد. علت آنکه تعداد سمن‌ها در این سه حوزه زیاد است نیز به همین دلیل است. چون سیاستگذاری‌های کلان در حوزه خصوصی‌سازی توسط دولت انجام میشود و به نوعی آن را تشویق می‌کند، می‌طلبد که ارگان‌ها و نهادهای خصوصی و سازمان‌های حقیقی وارد عمل شوند و به فعالیت‌های مرتبط در حوزه‌های مختلف کمک کنند. البته اگر این فعالیت‌ها زیر نظر سازمان‌های دولتی باشد محدودیت‌های اجرایی و بروکراسی‌های آنها، سرعت فعالیت‌های مربوط به اجرای اهداف این سازمان‌های مردمی را کند می‌کند. طبیعتا بخشی از علت تنوع سمن‌ها در حوزه فعالیت‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مربوط به گستردگی فعالیت‌ها است و بخشی به ضعف علمکرد بایسته سازمان میراث فرهنگی و معاونت صنایع دستی مربوط میشود.
عوامل متعددی در میزان اثربخشی سازمان‌های غیردولتی تاثیر می‌گذارند که بسیاری از آنها مرتبط با مکانیسم تعامل بخش دولتی و غیردولتی هستند. این موضوع در زمینه تاثیرگذاری سمن‌ها در حوزه صنایع دستی در ایران نیز صادق است. هوشیار درباره علت عدم تاثیرگذاری سمن‌های صنایع دستی می‌گوید: از جمله دلایلی که سبب شده تا نقش سمن‌های صنایع دستی پررنگ نباشد این است که سازمان میراث فرهنگی نقش خود را در حمایت از سمن‌ها خوب بازی نکرده و موانع را پیش پای سمن‌ها تسهیل نکرده است. بنابراین اگرچه تعداد سمن‌های صنایع دستی زیاد است با این حال پویایی لازم را ندارند.
حال قرار است انجمن دیگری به انجمن‌ها و تشکل‌های مردمی صنایع دستی افزوده شود. انجمنی به نام طراحی و نوآوری در صنایع دستی معاصر ایران که اهداف بلندی را در سر دارد. برای آنان که در حوزه صنایع دستی فعال هستند یا اخبار این حوزه را دنبال می‌کنند به خوبی مشخص است که اولین جرقه‌های شکل‌گیری آن از سال گذشته با برگزاری مسابقه بزرگ طراحی و خلاقیت در صنایع دستی معاصر ایران زده شده است که مهران هوشیار دبیری آن را برعهده داشت. اما چه شد که یک مسابقه به تشکیل یک انجمن ختم شد؟
مدیر گروه صنایع دستی دانشگاه سوره در این باره می‌گوید: این انجمن قرار است که فعالان و علاقه‌مندان و هنرمندان صنایع دستی را دور هم جمع کند. فعالیت‌های بنیادین و فرهنگساز نیازمند حمایت‌های کلان مالی و سازمانی است و هر اتفاق فرهنگساز هر چقدر که محورهای اصولی داشته باشد برای تداوم نیاز به حمایت دارد.
صنایع دستی در ایران یا باید وابسته به سازمان مشخص مانند معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی باشد یا باید وابستگی خود را به سازمان دیگری اعلام کند. سال گذشته سازمان میراث فرهنگی طرح مسابقه خلاقیت و نوآوری در صنایع دستی معاصر ایران را که توسط یک شرکت خصوصی ارائه شده بود پذیرفت. این طرح با استقابل خوبی از سوی معاونت صنایع دستی روبه‌رو شد و این طرح با هماهنگی سازمان و با اجرای شخصی به نتیجه رسید. متاسفانه دور دوم این مسابقه علی رغم تمایلی که پیشتر معاونت صنایع دستی برای برگزاری آن داشت، با موانعی روبه‌رو شد. به همین دلیل به این نتیجه رسیدیم که این فعالیت را اساسا از وابستگی به سازمان‌های دیگر خارج کنیم تا در سال‌های آینده اهداف ما با تغییر هر رئیس دچار مشکل نشود. به همین دلیل به این فکر کردیم که اگر انجمنی متشکل از فعالان و علاقه‌مندان این حوزه به عنوان متولی برنامه‌ریزی آن تشکیل شود طبیعتا دولت از این انجمن حمایت می‌کند و برنامه‌های خود را با ضمانت اجرایی بیشتر به سرانجام می‌رسانیم. گرچه برگزاری دور دوم این مسابقه به تعویق می‌افتد اما با تشکیل این انجمن می‌توان اهداف بلند مدت‌تر و متنوع‌تری را که با عملکرد و وظایف سازمان میراث فرهنگی همراه است، دنبال کنیم.
هوشیار درباره اهداف این انجمن می‌گوید: اولین اقدامی که پیش‌بینی کرده‌ایم این است که در حوزه صنایع دستی بتوانیم مبانی طراحی و اصول خلاقیت را متکی بر نوآوری محصولات به هنرمندان منتقل کنیم و از آنها بخواهیم که صنایع دستی را به سوی کاربردی شدن در جامعه سوق دهیم و هدایت کنیم. شاید این وجه مشترک و هم وجه تمایز این انجمن با سازمان میراث فرهنگی باشد. معاونت صنایع دستی سعی در احیا، حفظ و کاربردی کردن صنایع دستی دارد اما این معاونت به دلیل گستردگی این حوزه، پراکندگی جغرافیایی محصولات صنایع دستی و تعداد کثیر فعالان درگیر فعالیت‌های اداری شده است. اگر ما بتوانیم این انجمن را با پایه و برنامه‌ای اصولی راه‌اندازی کنیم و در هر حوزه جغرافیایی یک نمایندگی ایجاد کنیم و یک خط مشی ثابت و خصوصی شده داشته باشیم می‌توانیم به مقصد نهایی نزدیک کنیم. او می‌گوید: هدف اصلی این است که با هنرمندان تعامل کنیم و با آنها ارتباط مستقیمی داشته باشیم و با کمک جامعه آکادمیک و تحصیل‌کرده و
فارغ التحصیلان دانشگاهی علم متکی بر خلاقیت و دانش و مبانی طراحی را برای خلق محصولاتی که کاربردی هستند، ایجاد کنیم. برگزاری ورکشاپ‌‌های آموزشی، نمایشگاه‌ها، مسابقه‌ها، نشست‌ها، همایش‌ها و سمینارهای ادواری در استان‌های مختلف و انتشار نشریات و مجلات تخصصی از جمله اقدامات دیگری است که این انجمن در دستور کار خود دارد.
مدیر گروه صنایع دستی دانشگاه سوره می‌گوید: کشورهای مختلفی در حوزه آسیای دور وجود دارند که صنایع دستی آنها تا چندین سال پیش از ایران ضعیف‌تر بوده اما امروز از ما جلو افتاده‌اند. گام رو به جلوی صنایع دستی در ایران راهی جز این ندارد که خودمان به داشته‌ها، استعدادها و توانمان نگاهی بیندازیم و با احساس مسئولیت بیشتر آستین بالا بزنیم. شاید دومین دوره مسابقات خلاقیت و نوآوری در صنایع دستی معاصر ایران نیز شاید با کمک اعضای این انجمن به سامان برسد.
سایر اخبار این روزنامه
آیتالله مصباح:
اکنون انحراف رفتار را در احمدی‌نژاد می بینم
«ابتکار» به مناسبت «روزمجلس» گزارش می دهد
آیا مجلس در راس امور است؟
پرتغال، اسپانیا و مراکش همگروه ایران در جام جهانی شدند
شاگردان کی روش در گروه مرگ جام جهانی ۲۰۱۸
محمدعلی وکیلی
ازبقایی تابقالی سیاسی !
در پهناورترین استان جنوب شرقی ایران زلزله ای 1/6 ریشتری رخ داد
کرمان دوباره روی خط زلزله
چرا تعداد زیاد تشکل های مردم نهاد صنایع دستی نتوانسته به رونق آن کمک کند؟
جدایی سمن ها از سازمان
گفت‌و‌گوی «ابتکار» با خواهران منصوریان درباره مستند «صفر تا سکو»
زندگی ما به جوانان امید می‌دهد
«ابتکار» از وضعیت بازار سرمایه در هفته اول آذر گزارش می‌دهد
صعود دسته جمعی پس از 4 سال
پیشنهاد پزشکیان مبنی بر برگزاری علنی جلسات دادگاه بقایی
مولانا عبدالحمید در گفت‌وگو با«ابتکار»:
فقط اجازه سفر به قم و تهران را دارم
نوبخت خبر داد
دستور رئیس‌جمهوری برای حل مشکلات حوزه سلامت
فعالان سیاسی بررسی کردند
«راز سکوت» اصولگرایان
رضا ضراب، جعبه سیاه قرن
