جراحی اقتصادی؛ از الزامات تا واقعیت‌ها

سال‌هاست اقتصاددانان فارغ از نگرش فکری که به آن تعلق خاطر دارند، از لزوم جراحی بزرگ اقتصادی در ایران می‌گویند. یکی از جراحی‌هایی که سال‌هاست در اقتصاد ایران مطرح می‌شود و هیچ‌گاه ‌این جراحی کامل انجام نشد و همواره به شکل مسکن با آن برخورد شده، واقعی‌سازی قیمت حامل‌های انرژی و دیگری واقعی‌سازی قیمت ارز و همچنین منطقی‌سازی میزان سود و تسهیلات بانک‌ها بوده است. در دو، سه دهه ‌اخیر که اقتصاد ایران گرفتار تورم دورقمی بود، نرخ ارز، تسهیلات بانکی، قیمت فراورده‌های انرژی را تحت تاثیر قرار داد. بنابراین اگر قرار به جراحی واقعی و علمی اقتصاد ایران است باید برنامه کاملی در تمامی بخش‌های اقتصادی اجرا شود. دولت‌های یازدهم و دوازدهم به‌درستی تورم را به سمت تک‌رقمی‌شدن سوق داد و اگر تورم تک‌رقمی شود سایر شاخصه‌های اقتصادی هم تعدیل خواهد شد، به شرط آنکه دولت سیاست‌های پولی و مالی خود را واقعی تدوین کند. به عنوان مثال اگر قرار است سیاست مالی واقعی شود سیاست پولی هم باید واقعی شده و استقراض دولت از بانک مرکزی هم باید از این موضوع پیروی کند. دولتی که قصد خرید گندم دارد بانک‌ها را مکلف به پرداخت می‌کند و با این کار در حقیقت در حال دخالت در بازار پولی است. بنایراین اگر قرار است جراحی واقعی اقتصادی صورت بگیرد، تمام مشکلات اقتصادی باید یکجا مورد جراحی قرار بگیرد. در سنوات گذشته دولت‌ها همواره بخشی از معضلات اقتصادی را حل کرده و بخشی از این معضل لاینحل مانده است. در شرایط فعلی اگر دخالت دولت در بازار ارز نبود، شاید وضعیت بازار ارز اینگونه نبود. اگر قرار بر پذیرش واقعیت‌های اقتصادی است، نمی‌توان بخشی از اقتصاد را که به نفع ماست، پذیرفت و از پذیرش سایر بخش‌ها امتناع کرد. به طور یقین واقعی‌سازی حامل‌های انرژی باید اجرایی شود اما سوال بزرگی که در اینجا مطرح می‌شود این است که‌ آیا پالایشگاه‌ها، بهره‌ور مدیریت می‌شوند؟ آیا پالایشگاه‌ها نمی‌توانند تولید بهتر و بیشتری داشته باشند؟ آیا تولید پالایشگاه‌های ایران مطابق با استاندار‌های جهانی‌است؟ منظور از این سوالات این است که برای اصلاح ساختار اقتصادی نباید به‌سراغ ابزار قیمت رفت. ما نباید برای عمل جراحی اقتصاد به اصلاح قیمت‌ها بپردازیم بلکه مهم‌تر از اصلاح قیمت‌ها، کارآمدکردن و بهره‌ورکردن بنگاه‌های اقتصادی باید در دستور کار قرار بگیرد. بنابراین اقتصاد را باید همه‌جانبه دید و به عمل جراحی تن داد و اگر اقتصاد را همه‌جانبه مشاهده نکنیم منتج به آن خواهد شد که هر دو، سه سال قیمت انرژی را افزایش دهیم هر‌چند سال یک بار باید یکی از مشکلات اقتصادی را تعدل کنیم در حالی که اگر به اقتصاد آزاد معتقد باشیم باید همه لوازم آن را هم فراهم کرد و از جمله آنها بهره‌وری بنگاه‌هایی است که خدماتی مانند توزیع بنزین را به عهده دارند. بزرگ‌ترین مشکل این بنگاه‌ها این است که بهره‌وری در این مکان‌ها پایین و هزینه تولید در آن صعودی است در نتیجه اگر مردم قرار است قیمت واقعی سوخت را بپردازند باید بپرسند که‌ آیا بنگاه‌های تولید فرآورده‌های انرژی هم بهره‌ور هستند و آیا خودرو‌هایی که استفاده می‌کنند استاندارد است. بنابراین اقتصاد ایران نیاز به عمل جراحی دارد، اما این جراحی باید در تمام بخش‌های اقتصادی صورت گیرد.
* اقتصاد‌دان