روزنامه همدلی
1397/06/06
همدلی به‌مناسبت طرح پرسش پارلمان از رئیس جمهور، این حق قانونی مجلس را طی ادوار ده‌گانه مجلس بررسی کرد
سوال یا استیضاح خفیفهمدلی| محسن فیض‌اللهی- ایران در آستانه دوران جدید یعنی در دوران مشروطه و درست از زمانی که ناصرالدین شاه در چند مورد مجوز تشکیل مجالسی از جمله مجلس 25 نفره «مصلحت خانه» یا به عبارتی دیگر «مجلس مشورت» و «مجلس وکلای تجار» را صادر کرد و یا از زمانی که نخستین مجلس ملی کشور پس از انقلاب مشروطه با فرمان مظفرالدین شاه در روز 14 مرداد سال 1285 تشکیل شد تا اولین «انتخابات مجلس شورای اسلامی» در بیست و چهارم اسفندماه 1358 برگزار و در روز هفتم خردادماه 1359 اولین جلسه مجلس شورای اسلامی برگزار شد، دچار تحولات گسترده ای شد که از لحاظ تاریخی بسیار اهمیت دارد. در خصوص مجلس و شان آن سخنان بسیاری نوشته شده است که قابل توجه هستند. اگر به مشروح مذاکرات از آغاز مجلس تا امروز رجوع کنیم، بدون شک و اگر اغراق نکرده باشیم می‌توان تمام مسائلی که ایرانیان از آن زمان تا کنون با آن دست و پنچه نرم کرده‌اند را در لابلای آنها دید. گرچه مورخین، تحلیلگران سیاسی و نویسندگان معروف کتابهای زیادی در باره این مجالس نوشته اند اما باز کم است. راه فهم تاریخ معاصر ایران در فهم و تفسیر همین مشروح مذاکرات مجلس می‌گذرد. در بین مشروح مذاکرات مجلس، استیضاح نیز از اهمیت خاص خود برخوردار است که رفتار سیاسی نمایندگان و میزان تعهد آنها به منافع ملی و مصالح عمومی را مشخص می‌کند. یعنی اینکه نماینده مجلس در طرح استیضاح و حتی مخالفت یا موافقتش، تا چه میزان مردم را در نظر داشته، از اهمیت زیادی برخوردار است، چون اگر چیزی غیر از مصلحت عمومی و منافع ملی در نیت خود داشته باشد در عرف سیاسی خیانت به ملت محسوب میشود. در چند ماهه اخیر شاهد استیضاح‌هایی بودیم که برخی از آنها جای تامل داشت. استیضاح علی ربیعی وزیر کار، تعاون و امور اجتماعی و مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و دارایی دولت روحانی توسط نمایندگان مجلس تبعات زیادی داشت و سخنان و واکنش‌های بسیاری را در فضای مجازی به دنبال خود داشت.
استیضاح در غیاب روسای جمهور
برای اینکه بتوان شمایی از تاریخ استیضاح ارائه دهیم، به صورت خلاصه تاریخچه ای از استیضاح، پس از انقلاب اسلامی را نگاهی می‌کنیم. بنابراین در بررسی این اتفاقات واکنش های روسای جمهور و وزرا نسبت به استیضاح قابل تامل است و نکات ریز و درشت زیادی را می‌توان از آن اتخاذ کرد. برای نمونه در ادوار ده گانه مجلس شورای اسلامی، از بین ۳۰ استیضاح صورت گرفته، تنها پنج جلسه استیضاح با حضور روسای دولت وقت برگزار شده و ۲۵ جلسه استیضاح بدون حضور رئیس‌جمهور برگزار شده‌است. این نکته بسیار مهمی است که چرا اکثر روسای جمهور در جلسه وزرای خود حضور نیافته‌اند. جالب است بدانید که از اول انقلاب تا کنون غیر از اکبر هاشمی رفسنجانی که تنها در جلسه استیضاح یکی از وزرای کابینه‌اش حاضر شد، محمود احمدی‌نژاد در اغلب جلسات استیضاح وزرای دولت‌های نهم و دهم، حاضر بود. او رکورددار حضور در جلسه استیضاح وزرا بوده است. احمدی‌نژاد در جلسه استیضاح دو وزیر غیبت داشت، یکی در جلسه استیضاح علی کردان وزیر کشور و همچنین در جلسه استیضاح حمید بهبهانی وزیر راه و ترابری وقت حضور نداشت. با این حال در بین همه وزیرانی که استیضاح شدند، تنها، ۹ استیضاح به برکناری وزرا انجامیده و ۲۱ مورد دیگر با رای اعتماد مجدد نمایندگان به وزرا روبرو شده‌است. همچنین یک مورد (استیضاح محمد عباسی، وزیر ورزش در مجلس نهم) پیش از رای‌گیری نهایی در صحن علنی مجلس، منتفی شد و یک مورد (استیضاح مسعود میرکاظمی، وزیر بازرگانی دولت نهم که مصادف با مجلس هفتم بود) به دلیل پایان عمر مجلس خواهان استیضاح، برگزار نشد. به طور کل می‌توان گفت دست کم حدود 30 درخواست استیضاح تا کنون امضا شده اما تا به حال و پیش از استیضاح وزیر راه و ترابری، تنها 19 استیضاح به صحن علنی و سئوال و جواب در مجلس کشیده شده است. که در این میان مجلس هشتم با هشت استیضاح امضاء پس گرفته شده رکورد دار استیضاح های نا فرجام است. و همچنین مجلس دهم با اعلام وصول ۶ استیضاح و مجلس نهم نیز با اعلام وصول ۵ استیضاح، رکورددار ثبت درخواست استیضاح تاکنون هستند. در میان دولت‌های دوازده گانه جمهوری اسلامی ایران، دولت دوم احمدی‌نژاد و دولت دوم روحانی، هر کدام با مواجه‌شدن با ۵ استیضاح از جانب مجالس وقت، رکورددار محسوب می‌شوند.
جنجال در استیضاح
نکته جالب و مهمترین بخش داستان این است که در تمامی این استیضاح ها تنها هدف اصلی استیضاح کنندگان، برکناری وزیر استیضاح شده بود، این نشان از آن دارد که نمایندگان مجلس در راستای منافع ملی و مصالح عمومی قدم برنداشته اند. بدون شک این استیضاح‌ها در تاریخ ثبت میشود و از طریق آنها عیار مجلس ایران در دوره جمهوری اسلامی را در نسبت با باقی ادوار، به دست می‌دهد. در تاریخ استیضاح‌های انجام شده، ایرج فاضل وزیر بهداشت ودرمان وآموزش پزشکی دولت هاشمی رفسنجانی، عبدا... نوری وزیر کشور دولت خاتمی و احمد خرم وزیر راه وترابری دولت دوم اصلاحات و علی کردان وزیر کشور دولت محمود احمدی نژاد تنها وزرای عزل شده توسط مجلس هستند. با این حال می‌توان در بین همه استیضاح های صورت گرفته از جنجالی ترین و پر سر و صدا ترین استیضاح های تاریخ جمهوری اسلامی نیز نوشت. چون جنجالی ترین و پرسروصدا ترین استیضاح مجلس، استیضاح عبدا...نوری، عطاا...مهاجرانی و احمد خرم وزاری دولت خاتمی بودند که 2 تن از آنان برکنار و یکی استعفا داد تا بیشترین وزرای از دست داده در قالب استیضاح تا کنون برای دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی ثبت شود. البته می‌توان استیضاح وزیر کشور دولت محمود احمدی نژاد را هم در همین لیست قرار داد که در مجلس هشتم به عنوان یک از پرسروصدا ترین استیضاح های تاریخی پارلمان کشور شد و مرحوم علی کردان و موضوع مدرک دکترایش از دانشگاه آکسفورد شرایط پر تنش استیضاح را ایجاد کرد.
سوال کمتراز استیضاح نیست
به هرحال استیضاح در کنار سوال و تحقیق و تفحص از مهمترین ابزارهای نظارتی نمایندگان مردم برای کنترل مسوولین اجرایی کشور در چارچوب قوانین و منافع جامعه است. این بررسی ها به خوبی می تواند معیار و محکی باشد تا عملکرد نظارتی مجلس نشینان و روابطشان با دولت های متعدد را بیشتر شناخت.
قرار است امروز رئیس جمهوری در صحن مجلس حضور یابد و به سوال های نمانیدگان پاسخ دهد. در این جلسه ابتدا نمایندگان سوالات خود را مطرح خواهند کرد و رئیس جمهور هم به سوالات آنها پاسخ می‌دهد. مدت زمان پیش بینی شده در آیین نامه داخلی مجلس برای سوال کنندگان از رئیس جمهور نیم ساعت و برای رئیس جمهور یک ساعت است که البته هر کدام می‌توانند وقت خود را به دو بخش تقسیم کنند. در بخش اول سوال کنندگان پرسش‌هایشان را مطرح می‌کنند و رئیس جمهور پاسخ می‌دهد و در بخش دوم آنها ابهاماتشان را می‌گویند و رئیس جمهور هم توضیحات لازم را خواهد داد. در ادامه سوالات نمایندگان از آقای روحانی تک تک به رای مجلس گذاشته میشود اگر نصف بعلاوه یک نماینده حاضر از پاسخهای رئیس جمهور قانع نشده باشند سوال جهت رسیدگی به قوه قضاییه ارجاع خواهد شد.
نخستین جلسه طرح سوال
استیضاح با سوال از چند نظر با یکدیگر تفاوت دارد؛ تفاوت اول این است که بعد از سوال هیچ رای گیری انجام نمی‌شود و بنابراین سوال تنها اثر سیاسی دارد و هیچ اثر حقوقی مانند عزل ریاست جمهوری یا قضایی شدن پرونده او ندارد. در حالی که رای به استیضاح و عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور طبق اصل ۱۱۰ قانون اساسی عزل او را در پی خواهد داشت.عواملی هم که ممکن است به سوال از رئیس جمهور یا استیضاح بیانجامد متفاوت است. یک چهارم نمایندگان مجلس می توانند سوال از رئیس جمهور را طرح کنند در حالی این رقم در مورد استیضاح یک سوم است. ضمن اینکه سه بار رای نمایندگان به گزارش های کمیسیون ها در مورد تخلفات رئیس جمهور از وظایف و قوانین، به طور خودکار به استیضاح او می انجامد.
با این حال نخستین باری که سوال از رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی مطرح شد در مجلس هفتم از سوی اکبر اعلمی نماینده تبریز از رئیس جمهور وقت یعنی محمود احمدی نژاد مطرح شد و حتی به امضای تعدادی از نمایندگان هم رسید ولی به سرانجام نرسید. در مجلس هشتم نیز طرح سوال از سوی علی مطهری نماینده تهران مطرح شد. با پیگیری های مطهری سرانجام سوال از رئیس جمهور بعد از 32 سال برای اولین بار در تاریخ قانونگذاری ایران رسما کلید خورد و احمدی نژاد در 24 اسفند سال 1390 در صحن مجلس حاضر شد و به 10 سوال نمایندگان پاسخ داد. جالب است بدانید که احمدی نژاد به سوالاتی با محورهای مترو، اقتصاد، مجلس شورای اسلامی، حجاب اسلامی، ۱۱ روز خانه نشینی و مکتب ایرانی پاسخ داد. سوال کننده اصلی از احمدی نژاد علی مطهری بود که به صورت مفصل این سوالات را مطرح کرد.
محور سوالات مربوط به مسائل حاشیه ای دولت بود اما امروز باید ببینیم که مجلسی ها از چه حوزه ای وارد می شوند. به نظر می رسد بیش از هرچیز مجلسی ها به عملکرد دولت در زمینه اقتصادی انتقاد داشته باشند، اگر چه بیشتر نمایندگان مجلس در اظهارنظر های رسانه ای یا تذکرهای آئین نامه ای یادآور شده اند که وضعیت جنگ اقتصادی بر کشور حاکم شده و این امر هم بیش از پیش روحانی و تیم اقتصادی او را مورد فشار قرار داده است.
روایت مطهری از تاریخچه سوال از رئیس‌جمهور
ایسنا| علی مطهری در یادداشتی درباره تاریخچه سوال از رئیس جمهور نوشت:
«سوال از رئیس جمهور، اولین بار در مجلس هشتم در تاریخ ۱۳۹۰.۱۲.۲۴ انجام شد. تا آن روز سوال از رئیس‌جمهور که در اصل ۸۸ قانون اساسی ذکر شده است به صورت یک تابو و امر نشدنی تلقی می‌شد و با توجه به حمایتهای مکرر مقام رهبری از دولت آقای احمدی‌نژاد، نمایندگان مجلس این نگرانی را داشتند که با مخالفت ایشان مواجه شود. ولی ما معتقد بودیم که این کار به صلاح کشور است خصوصاً با توجه به روحیه رئیس‌جمهور وقت که صریحاً اعتراف به قانون‌شکنی می‌کرد و می‌گفت من فقط قوانینی را اجرا می‌کنم که از نظر خودم مطابق با قانون اساسی است، بقیه را اجرا نمی‌کنم، یا می‌گفت قانونی را که در نهایت در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است اساساً قانون نمی‌دانم.
همان طور که حدس می‌زدم سوال از رئیس جمهور در مجلس هشتم با مقاومت شدید هیئت رئیسه مواجه شد و کسانی از آنها مامور شده بودند که امضاها را پس بگیرند. ما امضا می‌گرفتیم و آنها امضاها را پس می‌گرفتند تا از حد نصاب یعنی ۷۳ امضا بیفتد. حتی یکی از اعضای هیئت رئیسه می‌گفت مجلس از آقای خاتمی سوال نکرد، شما چطور می‌خواهید از آقای احمدی‌نژاد سوال کنید؟!
سرانجام اینجانب به خاطر کارشکنی‌های هیئت رئیسه و تخلف در اجرای آیین‌نامه از نمایندگی مجلس استعفا دادم. استعفای من در جلسه علنی روز ۹۰.۸.۱۱ مطرح شد. نیم ساعت برای بیان دلایل استعفای خود وقت داشتم. در آنجا گفتم از آنجا که امکان دفاع از حقوق ملت و انجام وظایف نمایندگی در این مجلس وجود ندارد لذا از سمت نمایندگی استعفا می‌دهم. شش نفر در مخالفت با استعفای من صحبت کردند: آقایان پزشکیان، مصباحی مقدم، خباز، لاهوتی و هدایت‌خواه که البته آقای هدایت‌خواه در واقع موافق استعفا بود و گفت من به این دلیل مخالف استعفای آقای مطهری هستم که می‌خواهم ایشان در مجلس بماند و در انتخابات آینده مردم او را حذف کنند، ولی این خواسته ایشان درباره خودشان محقق شد. به هرحال استعفای من با ۱۵۵ رای مخالف و ۳۱ رای موافق و ۱۲ رای ممتنع پذیرفته نشد. اینجا بود که هیئت رئیسه مجلس راهی جز اعلام وصول سوال نداشت و علی‌رغم تلاش مجدد آن برای از نصاب انداختن امضاها، سوال از رئیس جمهور با ۷۹ امضا اعلام وصول شد.
این سوال شامل ۱۰ مورد بود و هرکدام به کمیسیون مربوط ارجاع شد و نمایندگان رئیس جمهور ظرف یک هفته به کمیسیونها آمدند و پاسخ دادند و اینجانب و چند نفر دیگر به عنوان نماینده سوال‌کنندگان در همه این جلسات شرکت کردیم و نتیجه را به اطلاع امضاکنندگان رساندیم و هیچ‌کس قانع نشد.
سرانجام سوال در تاریخ ۱۳۹۰.۱۲.۲۴ در صحن علنی مطرح شد و آقای احمدی‌نژاد از موضع بالا و با تمسخر مجلس و پاسخهای عجیب و غریب به سوالات که اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بود پاسخ داد و رفت و البته این یک پیروزی برای مجلس و ملت بود که رئیس جمهور را مجبور به پاسخگویی کردند.
اما ما دیدیم که سوال بدون رای‌گیری و دریافت نظر مجلس تاثیر لازم را ندارد. لذا در آیین‌نامه رای‌گیری درباره قانع شدن یا نشدن نمایندگان از پاسخهای رئیس‌جمهور را اضافه کردیم. لذا امروز سوال از رئیس جمهور شامل رای‌گیری است و قاعدتاً رئیس جمهور جرات نمی‌کند مانند سوال قبلی مجلس را مورد استهزاء و متلک قرار دهد. در مجلس نهم در سال ۹۲ که نوسانات شدید ارزی پیش آمد و ارزش پول ملی کاهش شدید پیدا کرد دوباره سوالی را در این موضوع تنظیم کردم و این بار امضای لازم آسانتر حاصل شد و با مقاومت کمتر هیئت رئیسه مواجه گردید. این سوال نیز به کمیسیون اقتصادی ارجاع شد و نمایندگان رئیس جمهور در کمیسیون حضور یافتند و پاسخ دادند ولی امضاها پابرجا ماند و بنا بود آقای احمدی‌نژاد دوباره به صحن مجلس بیاید که رهبر انقلاب در نطقی فرمودند سوال از رئیس جمهور تا اینجا کار خوبی بود و مجلس و دولت به وظیفه خود عمل کردند ولی ادامه آن به صلاح نیست. لذا ما از ادامه کار منصرف شدیم.
در مجلس دهم نیز طرح سوال از رئیس جمهور روحانی درباره وضعیت موسسات مالی و اعتباری که مشکلات زیادی برای مردم ایجاد کردند و هنوز اندکی ادامه دارد توسط اینجانب آغاز شد ولی من این بار پرچمدار نبودم بیشتر به خاطر عضویت در هیئت رئیسه، اما آقای علی وقف‌چی نماینده محترم زنجان و طارم این طرح را دنبال کردند اما تعداد امضاها از حد نصاب افتاد. دوباره امضا جمع کردند و باز همین طور شد. تا این که آقای ذوالنور نماینده محترم قم سوال اخیر را که شامل پنج مورد میشود، به جریان انداختند و این بار نمایندگان ایستادگی کردند و امضاهای خود را پس نگرفتند و اکنون قرار است رئیس جمهور در جلسه فردا ششم شهریور ۹۷ به سوالات پاسخ بدهند. امیدوارم مایه برکت و منشا خیر و رفع مشکلات برای کشور باشد.»
سایر اخبار این روزنامه
همدلی به‌مناسبت طرح پرسش پارلمان از رئیس جمهور، این حق قانونی مجلس را طی ادوار ده‌گانه مجلس بررسی کرد
ای کاش نمایندگان مجلس جایگاه خود را فراموش نمی‌کردند تا این‌گونه از سوی رسانه‌هایی که سوتی‌های ما را انتظار می‌کشند، شکار نمی شدند
گرانی خودروی معروف ایرانی تا 40 میلیون تومان موجب شکل گیری همزمان حیرت و طنز در جامعه شد
«همدلی» شکایت جمهوری اسلامی ایران از دولت آمریکا بر اساس پیمان دو کشور در سال 1955 را بررسی کرد
گزارشی از آیین نکوداشت استاد قاسم رفعتی قدردانی از دوست خوب موسیقی ایرانی
اسماعیل بخشی، فعال کارگری در گفت‌وگو با «همدلی» مصیبت کارگران و ناکارآمدی دولتی‌ها در هفت‌تپه را تشریح کرد:
برای زادروز یوهان ولفگانگ فون گوته معاوضه روح در ابدیت
عبور شاگردان معنوی فردید از حوزه
ای کاش نمایندگان مجلس جایگاه خود را فراموش نمی‌کردند تا این‌گونه از سوی رسانه‌هایی که سوتی‌های ما را انتظار می‌کشند، شکار نمی شدند
تصاویر دو قاضی متخلف منتشر شد
حمله پهپاد یمن به فرودگاه بین‌المللی «دبی»
