روزنامه خراسان

یک امتحان دیکته متفاوت

 اشتباه‎های املایی و دستوری، بهمان حمله کرده‎اند. شاید این جمله اغراق‎آمیز به‎ نظر برسد ولی ما جدی‎ جدی در معرض زامبی‎های کلمه‎ای هستیم که به جان زبان‎مان افتاده اند. آن‎ها همه‎جا هستند؛ توی آگهی‎های تلویزیونی، روی بیلبوردهای تبلیغاتی، لابه‎لای متن‎ها و پیام‎های فضای مجازی و حتی به‎طرزی غافل‎گیرانه در کتاب‎ها و روزنامه‎ها. بانکی  در شعار تبلیغاتی‎اش می‎نویسد «عید و عیدیش» و ساره بیات با «این حاله منهِ بی توست» طرحی نو در غلط‎نویسی در می‎اندازد . شما هم احتمالا نمونه‎هایی از اشتباه‎های شاخ‎دار در ذهن‎تان دارید البته اگر خودتان دچار زامبی‎های کلمه‎ای نشده‎ باشید. چند روز پیش با یک تخته سفید و ماژیک، رفتم توی خیابان و از مردم امتحان دیکته گرفتم. رایج‎ترین اشتباه‎های نوشتاری را فهرست کرده‎ بودم و بیشتر داوطلب‎ها همان‎طور که حدس می‎زدم، دچار خطا شدند. اگر برای‎تان مهم است که در نوشتن به زبان مادری‎تان لنگ نزنید و در ارتباط کتبی [مجازی] برقرار کردن با دیگران باعث سوء‎تفاهم نشوید، پرونده امروز بهتان کمک می‎کند. همچنین اگر از دیدن و خواندن غلط‎های بی‎پایان خسته شده‎اید، می‎توانید از توضیحات این پرونده برای آموزش درست‎نویسی به رفقایتان استفاده کنید.
گزارش یک امتحان دیکته متفاوت چند روز پیش، در محدوده خیابان‎های پررفت‎وآمد فلسطین، راهنمایی و احمدآباد، تخته و ماژیک‎ به‎دست دنبال کسانی می‎گشتم که چند دقیقه وقت دیکته نوشتن داشته ‎باشند. بین تعداد زیاد متعجب‎ها و دوربین‏گریزها و عجله‎دارها، 15 نفر داوطلب شدند. می‎دانم که به نمونه آماری‎ام کلی ایراد وارد است، قرار هم نبوده است کار پژوهشی انجام بدهم ولی به‎ هر حال از این تعداد، سه نفر در امتحان دیکته‎ای نه‎چندان دشوار هیچ اشتباهی نداشتند. چون اشتباه‎ها تکراری بود، چندتا‎ی‎شان را برای نمونه انتخاب کردم تا غلط‎های رایج و صورت درست‎شان را با هم ببینیم. شایان ذکر است که بعضی‎ها دوست نداشتند عکس‎شان را منتشر کنیم.  
بحران «هکسره»    صفیه 24ساله، کارشناس زبان انگلیسی است و با خوشرویی حاضر به املا نوشتن می‎شود. صفیه از پسِ همه کلمه‎ها و جمله‎ها برمی‎آید ولی «هکسره» به دردسر می‎اندازدش. جمله این است «گلدون زیبایی تو خونه‎مونه».   نقش‎نمای اضافه؛ کسره‎ای است که در ترکیب‎های اضافی (مضاف و مضاف‎الیه) و وصفی (موصوف و صفت) به‎ کار می‎رود و معمولا وقتی می‎نویسیم اش که احتمال بدخوانی وجود داشته ‎باشد. ترکیب اضافی، مثل «گلدونِ من» و وصفی مثل «گلدونِ زیبا»؛ در این‎ها گذاشتن کسره، لزومی ندارد ولی مثلا در ترکیب «در اتاق» اگر منظورمان در ورودی اتاق باشد نه «داخل» اتاق از کسره استفاده می کنیم. نکته: های غیرملفوظ را، یعنی «ه» ‎ای که نوشته می‎شود ولی تلفظ نمی‎شود (مثلا در کلمه خانه)، در محاوره‎نویسی، حذف نمی‎کنیم. برای این‎که این نکته یادتان بماند، مثال «خون» و «خونه» را به حافظه بسپارید؛ زیبایی تو خونمونه، زیبایی تو خونه‎مونه. وقتی «ه» را نمی‎نویسید، معنی جمله عوض می‎شود.        مهدیارِ 14ساله با این‎که تازه مدرسه‎اش تعطیل و از شر درس خلاص شده‎ است، از دیکته نوشتن استقبال می‎کند. مهدیار اگرچه می‎گوید: «دیکته‌‎ام عالیه و معمولا 20 می‎گیرم»، تسلیم هکسره می‎شود. جمله‎ درست این است «این لیوان کیانه که رو میزه».   «ه» معادل فعل؛ قبلا در ارتباطات از راه‎ دور مکتوب‎مان، خیلی جدی و رسمی می‎نوشتیم «حال ما خوب است»، فضای مجازی اما این جدیت را برنمی‎تابد و غیر از بزرگ ترهای پایبند به رسم‎الخط نامه‎های قدیمی، دیگران محاوره نوشتن را ترجیح می‎دهند. در فارسی محاوره، وقتی «است» و «هست» را حذف می‎کنیم باید چیزی به‎جایش که نشان‎دهنده فعل باشد، اضافه کنیم. آن چیز، «ه» است یعنی می‎نویسیم «حال ما خوبه» یا «این لیوان کیانه [است]...».                صدیقه 52ساله، دبیر ادبیات است و تنها داوطلب خوش‎خطِ ما. محاوره‎نویسی، ایشان را به اشتباه می‎اندازد و کمک می‎کند آخرین نکته مهم در هکسره را با هم یاد بگیریم.   نشانه‌ معرفه؛ به چیزهایی که برای مخاطب‎مان مبهم و نامعین باشند، می‎گوییم «نکره» و این ناشناس بودن را با نشانه‎های رایجِ «یک» قبل از کلمه یا «ی» در انتهای آن نشان می‎دهیم. رفته‎اید خرید و دارید با مادرتان صحبت می‎کنید. به او خبر می‎دهید که «یه پیراهن خریدم/ پیراهنی خریدم». اگر پیراهنی را که خریده‎اید، مادرتان قبلا مثلا پشت ویترین مغازه دیده‏‎ باشد، دیگر نکره نیست و معرفه است. در این‎صورت می‎گویید: «مامان! پیراهنه رو خریدم»؛ یعنی همانی که با هم دیدیم. در فارسی محاوره، برای نشان دادن واژه‎های معرفه از «ه» استفاده می‎کنیم.      کلمه «هکسره» را که ناظر به خطا در استفاده از «ه» به‎جای «کسره» و برعکس است، اولین‎بار یک صفحه توئیتری باب کرد.       معضل انواع «ز»     فرشته 43 ساله است، ادبیات خوانده و حالا هم مشغول زبان خواندن است. چندتا کلمه اول را راحت و سریع می‎نویسد اما به «سپاس‎گزار» که می‎رسد چندبار ماژیک را مردد روی تخته حرکت می‎دهد و بالاخره «ذ» را انتخاب می‎کند.   گذار یا گزار؟ «گذاشتن» در معنای حقیقی کلمه، قراردادنِ فیزیکی است مثل «مداد را بگذار سر جایش» و در معنای مجازی به‎معنی وضع و تاسیس کردن مثل «قانون‎گذار» و «بنیان‎گذار». کلمه‎هایی که معانی گفته‎شده را ندارند، «می‎گزارند». نیازی نیست معنی‎های «گزاردن» را حفظ کنید ولی محض اطلاع بد نیست بدانید که معنی به‎جاآوردن، اداکردن، انجام دادن و اجرا کردن می‎دهد. طبق این قاعده، از آن‎جایی که سپاس نه قراردادنی است و نه وضع کردنی، باید «سپاس‎گزار» باشیم.             هدی، دیپلم گرافیک دارد. می‎گوید توی مدرسه همیشه از املا 20 می‎گرفته ‎است. واقعا هم کارش خوب است، به‎جز «بذار» که «بزار» می‎نویسدش. سرِ کاربردهای «گذاشتن» با هم توافق کردیم و خیلی بعید است، کسی بنویسد «مداد را بگزار سر جایش» ولی همین کلمه وقتی محاوره می‎شود، خیلی‎ها را به اشتباه می‎اندازد.  
 


 
 
 
 
کلمه‎های دردسرساز یک‎سری اشتباه  های رایج دیگر هم وجود دارد که مثل موارد بالا نمی‎شود با قانون و قاعده دسته‎بندی‎شان کرد. البته معنی‎اش این نیست که سخت و حفظ‎نکردنی هستند. اتفاقا خیلی هم ساده‎اند اما آن‎قدر در فضای مجازی اشتباه نوشته‎ شده‎اند که چشم‎مان به املای نادرست‎شان عادت کرده‎است.       امیرحسینِ 20ساله، دانشجوی رشته آشپزی بین‎الملل، اعتراف می‎کند که دیکته‎اش خیلی بد است و قبل از نوشتن می‎گوید: «صفر میشم». امیرحسین گرچه کلی غلط دارد اما وضعش با کسانی که در فضای مجازی می‎بینیم، خیلی فرقی ندارد. او مثل خیلی‎های دیگر، «راجع به» را «راجب به» می‎نویسد.                   عباسعلی، 19ساله و تا دیپلم درس خوانده است. او هم مثل امیرحسین می‎گوید: «املام خوب نیست. تو مدرسه همیشه 12-10‎ می‎گرفتم». البته به آن بدی‎ها که می‎گوید، نمی‎نویسد و فقط دیکته درست «انضباط» را یادش نمی‎آید. «نظم» و «انضباط» را خیلی‎ها اشتباه می‎نویسند، شاید چون فکر می‎کنند از یک ریشه و هم‎خانواده هستند.                      سبحانِ کلاس هشتمی، در مدرسه، املا را همیشه 20-19 می‎گیرد اما از آن‎جایی که توقع ندارد توی خیابان ازش دیکته بگیرند، غافل‎‎گیر می‎شود. مطمئنم اشتباه سبحان، اشتباه خیلی‎هاست. «خرد» ‎معنی ریز و کوچک دارد، پس «سبزی خردشده» درست است اما چرا با «خوردن» اشتباه می‎شود؟ به‎دلیل ناهماهنگی تلفظ و نوشتار. «خُرد» را در محاوره «خورد» می‏‎گوییم؛ یعنی می‎گوییم «پول خورد» ولی باید بنویسیم «پول خرد»؛ «واو» تلفظ می‎شود ولی نوشته نمی‎شود؛ از آن طرف، «خوردن» را «خُردن» تلفظ می‎کنیم؛ یعنی «واو» را می‎نویسیم ولی نمی‎گوییم. برای این‎که گیج نشوید، به‎جای تلفظ کلمه به معنی‎اش دقت کنید.                نازنین‎زهرا، داوطلب نمکین امتحان دیکته ما، کلاس دوم است. از او که تازه به جمع باسوادها پیوسته، بی‎غلط نوشتن، توقع زیادی است. «امشب خواستگاری خواهرمه»، جمله نازنین‎زهرا بود تا بتوانم توضیح «واو معدوله»، واوی را که نوشته می‎شود ولی خوانده نمی‎شود، کامل‎ کنم. «واو معدوله»، زمانی تلفظ می‎شده‎است و گویا هنوز هم نزد بعضی فارسی‎زبان‎ها، تلفظ می‎شود. حالا که این «واو» به کار ما نمی‎آید، چرا حذفش نکنیم؟ چون کلماتی دیگر با تلفظ مشابه و املای متفاوت وجود دارند؛ مثلا خاستن به‎معنی قیام کردن و بلند شدن است و با «خواستن»، متفاوت است. پس «دلم می‎خاد» غلط است؛ همچنین «خابم میاد» و «خاهر».           عکس‎ها : مرجان دهقان
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
به امید دیدارِ «یسنا» (شهروند)پرونده‌ای که باز است (اعتماد)افزایش ۳۵ درصدی حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی (خراسان) اخبار ویژه (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
تصویب بندهای جنجالی استانی شدن انتخابات واکنش تند لاریجانی به مخالفت نوبخت با مصوبه حقوق کارمندان یک امتحان دیکته متفاوت جوان گرایی خام جوان گرایی پخته وقتی بن سلمان از پشت به پاکستان خنجر زد بودجه ویژه دولت برای آب ژرف رسید جوانان و گام دوم انقلاب مصوبه ای برای نابود کردن مجلس مردمی تراز مالی مثبت بانک های ادغامی پتک بر اشرافی گری آقازاده ها آمدنیوز در ایستگاه پایانی دروغ! حذف آرای یک میلیونی غیرمجاز جشنواره جام‌جم انتقاد از بی توجهی به تعطیلی یک روزنامه اعتراف دوباره به شکست در خاورمیانه تابلوهای تبلیغاتی رانتی !