اقدام هیبتی- حیثیتی ایران

آنچه حسن روحانی بیان کرد نه موضع شخصی وی که موضع نظام جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با آینده برجام است. به هر تقدیر باید بپذیریم که برجام تصمیمی حاکمیتی؛ حکومتی بوده که اکنون با چالش جدی روبه‌رو شده است. جهتگیری آمریکایی‌ها در باب برجام با تفسیر آمریکایی آن در زمان باراک اوباما و با رد آن توسط دونالد ترامپ صورت پذیرفت. باید بر این نکته تاکید کرد که ترامپ تلاش کرد در چارچوب استراتژی جوجیتسو زمینه‌هایی را به‌وجود آورد که به تحریک ایران برای موضع‌گیری و رودررویی مستقیم در چارچوب برجام منتهی شود. از این منظر بود که ترامپ در کمپین انتخاباتی خود اعلام کرد برجام را پاره می‌کند و در یک موضع‌گیری تقابلی ایران اعلام کرد در صورتی که آمریکا از برجام خارج شود این توافق را آتش خواهد زد. فلذا به تعبیری یک جنگ هیبتی و حیثیتی میان تهران و واشنگتن در باب برجام ایجاد شد و به پیروی از این رودرویی و تقابل حیثیتی بود که ترامپ براساس وعده انتخاباتی که داده بود از برجام خارج و به اصطلاح آن را پاره کرد، اما اکنون 365 روز از آن زمان گذشته است و ایران اقدام تقابلی چندانی را به نمایش نگذاشت. این در حالی بود که تحریکات آمریکا ادامه یافت. آمریکا سپاه پاسداران ایران را گروه تروریستی اعلام کرد؛ ایران را در باب معافیت‌های نفتی 8 کشور تحت فشار قرار داد؛ تحریم‌های متفاوتی بیش از گذشته بر ایران تحمیل شد و به تبع آن، ایران در یک شرایط تحریک طبیعی قرار گرفت. به هر تقدیر سالگرد خروج از برجام این فشار را افزایش داد. در حالی که ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن با ناوهای پشتیبانی کننده‌اش به خلیج‌فارس اعزام شد، تهدید سریع ایران به صورت واضح و روشن از سوی مسئولان آمریکایی درباب ورود به یک جنگ احتمالی مطرح شد. لذا ایران باید عکس‌العمل خود را درباره این وضعیت نشان می‌داد. لذا آنچه که توسط رئیس جمهور بیان شد و در قالب برجام تلاش به تفسیر و توجیه آن داشت، این بود که اگر دیگر امضاکنندگان برجام یعنی کشورهای اروپایی و چین و روسیه به تعهدات خود در قالب برجام عمل نکنند ایران دیگر کیک زرد را به فروش نخواهد رساند، در عین حال تولید آب سنگین را نیز در دستور کار قرار خواهد داد و در یک بازه 60روزه در چارچوب برجام تعهداتی را که می‌تواند از آنها خود را معاف دارد، به انجام خواهد رسانید. فلذا در این جنگ هیبتی وحیثیتی شاهد عملکرد ایران در این زمینه و با این میزان بودیم. میزانی که می‌توان گفت محافظه‌کارانه و در عین حال خردمندانه و هوشیارانه است؛ چرا که اگر ایران از برجام خارج شود تنها چیزی که برایش به همراه خواهد داشت سهولت اجماع جهانی و بین‌المللی توسط ایالات متحده آمریکا و شخص ترامپ بر علیه ایران خواهد بود. لذا اکنون ایران در یک بافت موقعیتی بسیار مخاطره‌انگیز قرار دارد که اگر در برجام بماند با توجه به مواضعی که اتخاذ شده در مظان نقدهای گسترده در این زمینه است و اگر از برجام خارج شود، می‌تواند ایجاد کننده یک فضای معنادار در جهت سهولت برای اجماع بین‌المللی یا حداقل وحدت میان اروپا و آمریکا بر علیه تهران شود. مساله‌ای که امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه قبل از اعلام این موضوع از سوی حسن روحانی در شب اعلام این موضع مورد توجه قرار داد و اعلام کرد اگر ایران بخواهد به تعهدات برجامی خود عمل نکند اتحادیه اروپا در کنار آمریکا قرار خواهد گرفت.
* آینده‌پژوه سیاسی و اجتماعی