روزنامه جوان
1401/05/01
مرمت میراث جهانی با اصرار بر کار‌غلط انجام شد
انتشار تصاویری از مرمت غیراصولی و فاجعه‌آمیز گنبد مسجد امام اصفهان که نشان از تغییررنگ و اعوجاج در آجر‌های لعابدار گنبد دارد، این روز‌ها باعث نگرانی علاقه‌مندان به میراث فرهنگی شده است. احسان ایروانی، مدیرعامل پیشین صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و کارشناس ارشد میراث فرهنگی که از نزدیک در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان بوده و فاجعه آن مرمت غیراصولی را مشاهده کرده است، در گفتگو با «جوان» به چرایی وقوع چنین اتفاقات ناگواری در عرصه مرمت ابنیه تاریخی پرداخته است.شاید سؤال همه فرهنگ‌دوستان این باشد که چرا مرمت گنبد مسجد امام به این فاجعه منتهی شد؟
درباره مسجدجامع عباسی یا همان مسجد امام شهر اصفهان باید بگویم که اطلاعات ما از روند کاری که انجام شده، بسیار کم است. این موضوع چند دلیل دارد؛ ابتدا اینکه در طول سال‌های اخیر استادکار‌های متنوعی برای مرمت به کار گرفته شده‌اند و اطلاعات کاری آن‌ها منتشر نشده است. دومین موضوع این است که شیوه انجام کار در چنین پروژه‌هایی اینگونه است که از روند تحقیقات کار، طراحی و اجرای آن باید مقاله و اطلاعات علمی منتشر شود و در دسترس قرار گیرد که این اتفاق نیفتاده است و دست‌اندرکاران هیچ‌گونه اطلاعاتی از کاری که انجام داده‌اند، بیرون نداده‌اند. پس من نمی‌توانم از لفظ فاجعه برای مرمت گنبد مسجد امام استفاده کنم، ولی در مورد مسجد شیخ لطف‌الله که از نزدیک در جریان کار بودم، می‌توانم بگویم که فاجعه بود. در مورد مرمت مسجد شیخ لطف‌الله هم انتقاد‌ها زیاد است، آنجا هم گنبد دورنگ شده است!
در آنجا، ابتدا دو‌پنجم ترک اول را پایین ریختند و دوباره بارگذاری کردند که به دلیل اختلاف سطح و رنگ و نقوش، کار زشت شد. در آنجا متوجه شدیم که مسئولان بازسازی، کار را عالمانه انجام نمی‌دهند. آن زمان حتی کار به دعوت از رئیس پژوهشکده مرمت رسید تا توانایی فنی افرادی که مرمت را بر عهده داشتند سنجیده شود. از کارشناسان میراث هم دعوت شد در نشستی به منظور بررسی کار شرکت کنند، ولی تقلب صورت گرفت.
یعنی چه تقلب شد؟
در آن نشست مطرح شد که کار مرمت بر اساس چه آزمایش‌هایی انجام شده است، کارشناسان نظرات خود را گفتند و از نبود کار کارشناسی انتقاد کردند، اما نتیجه برعکس منتشر شد، یعنی در رسانه‌ها صحبت‌های کارشناسان به صورت قلب شده بازتاب داده شد. فاجعه اینجاست که با نامه‌نگاری‌های انجام شده با سازمان بازرسی، حدود یک سال و نیم پیش، جلوی تمدید قرارداد پیمانکار متخلف گنبد شیخ لطف‌الله گرفته شد، ولی سه، چهار ماه پیش که به اصفهان رفته بودم، دیدم همان پیمانکار قبلی در حال مرمت ترک دوم است. فاجعه، یعنی اصرار بر نادانی که در کار مرمت شاهد آن هستیم. هر دو اثر مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله، جزو میراث‌های جهانی ایران هستند. این نوع مرمت‌های غیراصولی به مسئله ثبت این آثار لطمه نمی‌زند؟
ما هر وقت موضوع اصرار بر کار اشتباه را به مدیران میراث فرهنگی گفته‌ایم با فرافکنی و برخورد قلدرانه مواجه شده‌ایم. در ایران نهاد «ایکوموس» (شورای بین‌المللی بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی) مسئولیت مکاتبه با یونسکو را دارد که فعلاً هیچ صدایی از آن بلند نمی‌شود. یونسکو معمولاً به گزارش‌های غیررسمی توجهی نمی‌کند، در صورتی که اگر ایکوموس نامه‌نگاری کند، قطعاً یونسکو به ایران ارزیاب می‌فرستد و چه بسا که میدان نقش جهان را در فهرست میراث در معرض خطر قرار دهد. چرا میراث جهانی ایران با چنین وضعی باید مرمت شود که نگرانی حذف آن از میراث جهانی به وجود آید؟
وقتی ما میراث جهانی داریم، باید برای نگهداری و مرمت آن بر مبنای معیار‌های جهانی برخورد کنیم. در جهان معیار‌های مشخصی برای مرمت وجود دارد، پیش از همه اینکه روش‌ها را مشخص می‌کنند و نتیجه آزمایش‌های مربوطه را در اختیار جامعه دانشگاهی قرار می‌دهند و کار با خرد جمعی پیش می‌رود. حتی پیش آمده که وقتی نتایج مشخص شده، روش کار را عوض کردند. ما این موضوع را که در ایران می‌خواهند اتفاق پیش‌آمده را به گردن استادکاران قدیمی بیندازند، نمی‌پذیریم. استادکار زیر نظر کارشناسی که مشخص شده کار کرده و براساس قواعدی که به او گفته‌اند، عمل کرده است. اصلاً لزومی بر بازسازی گنبد مسجد امام یا گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در این زمان وجود داشته است؟
بنا به شرایط جغرافیایی، آجر‌های لعابدار عمر خاصی دارند. در طول تاریخ هم چندین بار بدنه مسجد امام بازسازی شده و گنبد آن هم در چند دوره بازسازی شده است. باید دید نظر کارشناسی درباره لزوم مرمت چیست. در مورد مسجد شیخ لطف‌الله مثالی می‌زنم؛ اهمیت نقوش زیر گنبد در این مسجد بسیار بالاست، نفوذ هرگونه رطوبت از گنبد به فضای زیرین، خسارت سنگینی را به وجود می‌آورد که جبرانش بسیار سخت است. گنبد را نباید صرف آجر‌های لعابدار سطح آن دانست. به مرور بافت زیر آجر‌ها امکان پوک شدن دارد. الان به دلیل بازسازی غیراصولی، نگرانی‌های زیادی درباره سرنوشت گنبد مسجد امام و گنبد مسجد شیخ لطف‌الله پیش آمده است، آیا این گنبد‌ها امکان بازگشت به شرایط درست را خواهند داشت؟
بله، این امکان وجود دارد. همانطور که پیش از این نیز مرمت‌هایی در بدنه و گنبد انجام شده است، ولی باید روش کار و اطلاعات آن مشخص شود. اینکه اگر همان آجر‌های قدیمی را پایین آورده‌اند و لایه شکل گرفته روی سطح را از بین برده‌اند هم باعث تغییر رنگ میشود و هم باعث نفوذپذیری بیشتر آجر‌ها در آینده خواهد شد. پاتین (رسوب روی سطح) شکل گرفته، به عنوان عایق عمل می‌کند و با از بین بردن آن بافت در معرض تخریب قرار می‌گیرد. آیا می‌توان امید داشت که در آینده دیگر مرمت‌های آثار تاریخی به فاجعه مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام منجر نشود؟
شما از فاجعه مرمت سؤال کردید، من می‌خواهم به فاجعه بزرگ‌تری که شاهد آن بودم، اشاره کنم. در ایران مرمت میراث جهانی جلوی چشم همه است. وقتی میراث جهانی اینگونه مرمت شوند، وای به حال وضعیت مرمت یک خانه تاریخی در یک شهر دورافتاده. چیزی که با آن مواجه شدم، این بود که می‌گویند آنجا که مسجد شیخ لطف‌الله بود، با آن وضعیت مرمت کسی کاری نکرد، حالا گچکاری و بندکشی یک خانه تاریخی که جای خود دارد. وقتی با مسئولان فاجعه مرمت در آثار جهانی برخورد نشود، یک موج ایجاد میشود و همین‌طور پیش می‌رود، آن وقت شما به یک مسئول مرمت در جایی که اهمیت کمتری هم دارد، می‌توانید بگویید که کارش اشتباه است. او به خوبی می‌داند که قرار نیست مؤاخذه شود! فاجعه اصلی بلایی است که این نوع مرمت‌ها بر سر دیگر ابنیه تاریخی خواهد آورد.
سایر اخبار این روزنامه
پرسمانی در باب گشت ارشاد
برق خورشید از خمین وصل میشود
نمونه‌ای موفق در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای
مرمت میراث جهانی با اصرار بر کار‌غلط انجام شد
در دام خود نیفتید!
به این تیم می‌بالیم
ثمره اعتماد به جوانان
سفارت ترکیه در آتش خشم عراقی‌ها
نصف امریکایی‌ها کابوس جنگ داخلی دارند
اجرای قانون حجاب، بدون سیاسی‌کاری
قدرت ما فکر حمله را در ذهن دشمن منجمد کرده است
جهاد مداحان بیان نقاط قوت و فرصت‌های انقلاب است
پیرِ علم و جهاد انقلابی و بی‌اعتنا به ترور شخصیت
