روزنامه قانون
1396/06/27
مارش جنگ آبی زیر گوش‌وزارت خارجه
بيش از 25 استان كشور تحت تاثير ريزگردها قرار دارند. پاي ريزگردها به ايران به‌دليل پروژه‌هاي آبي تركيه، افغانستان و نيز به دليل خشكسالي عراق و سوريه باز شده استايران با سدهاي بسياري همانند ايليسو، سلما، آتاتورك، كجكي و كمال‌خان در خارج ازكشور و نيز با صدها سد ديگر در داخل كشور محاصره شده است
پروژه آناتولی بزرگ يا طرح «گاپ» تركيه، متهم رديف اول معضل ريزگردهاي ايران است
سد «آتاتورك» موجب شد منطقه ميان‌رودان يا بين‌النهرين از 90 رودخانه به‌ابعاد زاينده رود محروم شود
پيامد اجراي طرح «گاپ» باير شدن چند ميليون هكتار از اراضي كشاورزي اين كشورها و قطع حقابه رودخانه هور‌العظيم ايران از دجله و فرات بوده است
در صورت بهره‌برداری از سد«سلما» ۷۳ درصد حقابه ايران از اين رودخانه كاهش مي‌يابد
پاييز ديگر براي ايراني‌ها نشاني از رنگ‌هاي گرم و حال‌وهواي عاشقانه ندارد، چرا كه با شروع اين فصل، ميهمان ناخوانده‌اي به اين سرزمين هجوم مي‌آورد كه نفس ميزبان خود را تنگ مي‌كند و گاهي مي‌بُرد. اين روزها نگراني بسياري از مردم كشور مساله هجوم ريزگردهاست.
اوايل دهه 80 بود كه مردم ايران با واژه ريزگرد آشنا شدند؛ كلمه‌اي كه زندگي مردم خوزستان و غرب كشور را به‌معناي واقعي تحت‌الشعاع قرار داد. بيش از 25 استان كشور تحت تاثير مساله ريزگرد قرار دارد. پاي ريزگردها به ايران به‌دليل پروژه‌هاي آبي تركيه، افغانستان، خشكسالي عراق و سوريه باز شده است.
محاصره در سدهاي ويرانگر
ايران با سدهاي بسياري همانند ايليسو، سلما، آتاتورك، كجكي و كمال‌خان در خارج از كشور و نيز با صدها سد ديگر در داخل كشور محاصره شده است.
پروژه آناتولی بزرگ يا طرح «گاپ» تركيه متهم رديف نخست معضل ريزگردهاي ايران است. در پروژه گاپ ۲۲ سد و ۱۵ نیروگاه پیش‌بینی شده است. در جنوب شرقي ترکیه هشت سد بزرگ و متوسط، از جمله آتاتورک در رودخانه فرات و ایلیسو در دجله، احداث شده است. در دو دهه گذشته ۲۳ میلیارد دلار هزینه پروژه گاپ شده است که هدف آن تامین ۲۵ درصد از منابع آب و ۲۰ درصد از مجموعه برق مورد نیاز ترکیه است؛ طرحي كه بيش از 60 هزار ميليارد مترمكعب آب از حقابه رودخانه‌هاي دجله و فرات را به‌وسيله سدسازي ربوده است و تيشه به ريشه محيط‌زيست ايران مي‌زند. معروف‌ترين سد اين پروژه به‌نام «آتاتورك» معروف است. اين طرح موجب شد منطقه ميان‌رودان يا بين‌النهرين از 90 رودخانه به‌ابعاد زاينده‌رود محروم شود. پيامد اجراي طرح گاپ بحران خشكسالي در سوريه و عراق، باير شدن چند ميليون هكتار از اراضي كشاورزي اين كشورها و قطع حقابه رودخانه هور‌العظيم ايران از دجله و فرات بوده است. براساس آمار سال 68 13، چشمه‌هاي توليد گرد‌و‌خاك در منطقه عراق و سوريه 6 چشمه بوده است، اما درحال حاضر به بيش از 300 چشمه افزايش يافته است.
پايان با ايليسو
يكي از سدهاي معروف و البته بسيار خطرناك طرح گاپ، «ايليسو» است؛ سدي كه به‌دست مستشاران فني از كشورهاي آلمان، اتريش و سوييس طراحي شد و اين مستشاران تا مقطعي نيز درحال ساخت آن بودند. گنجايش اين سد بيش از 10 ميليارد مترمكعب است؛ يعني درحدود سه برابر بيشتر از كرخه -به‌عنوان بزرگ‌ترين سد ايران- است. ايليسو در منطقه كردنشين «حسن‌كي» جانمايي شده و درحال ساخت است؛ آنجا منطقه باستاني ارزشمندي است كه در يونسكو ثبت شده است.
احزاب سبز در كشورهاي آلمان، اتريش و سوييس به ساخت سد ايليسو اعتراض‌هاي گسترده‌اي كرده‌اند. اعتراض احزاب سبز اين كشورها به پروژه ايليسو موجب شد تا دولت‌هاي آلمان، اتريش و سوييس از اين پروژه خارج شوند. اما باوجود خارج شدن اين كشورها از پروژه ايليسو، تركيه همچنان قصد اجراي اين پروژه را دارد و سد ايليسو تاكنون متوقف نشده است. طبق برنامه‌ريزي‌ها اين پروژه تا سه سال ديگر به اتمام مي‌رسد. كارشناسان محيط‌زيست بارها به‌علت پيامدهاي احداث و آبگيري اين سد به دولت تركيه هشدار داده‌اند اما دولت تركيه بدون توجه به اين هشدارها باسرعت بيشتري اين پروژه را ادامه مي‌دهد.
زورگويي تركيه
تركيه در پاسخ به اعتراض دولت ايران و ديگر كشورهاي همسايه به‌علت ساخت سد ايليسو گفته است:« ترکیه از حق حاکمیتش بر سرچشمه‌های دجله و فرات و سدسازی بر آن‌ها نمی‌گذرد و منابعي همچون آب را با ديگر كشورها به اشتراك نمي‌گذارد». اين استدلال دولت تركيه با اعتراض و واكنش‌هاي بسياري از مردم همراه بود. تا جايي كه پویش مردمی نجات میانرودان شكل گرفت. هدف از تشكيل پويش توقف سد ايليسو بوده است.
سدهاي در سايه سكوت افغانستان
پروژه مخرب ديگري كه در سايه سكوت و بي‌تفاوتي مسئولان درحال اجراست، سد «سلما» روي هریررود افغانستان است. اين سد با اعتباري بيش از 200 ميليون دلار با همکاری هند در بالادست هریرود در حال ساخت است. اما چرا احداث چنين سدي براي ايران مخرب است؟ بخش بزرگي از آب ايران در شرق كشور، به‌خصوصی خراسان رضوي، از هريرود تامين مي‌شود. در صورت بهره‌برداری از این سد ۷۳ درصد حقابه ايران از اين رودخانه كاهش مي‌يابد و شاهد بحران آبي در منطقه شرق كشور خواهيم بود كه درحال حاضر با خشكسالي دست‌وپنجه نرم مي‌كند. علاوه‌بر ايران دولت تركمنستان نيز با اجراي اين پروژه به‌شدن مخالف است. سدسازي افغانستان داستان تازه‌اي براي ايرانيان نيست. اما نقطه مشترك همه پروژه‌هاي سدسازي افغانستان، منفعل بودن دولت ايران درقبال اينگونه اقدام‌هاي دولت افغانستان است. سدهاي افغانستان متهم اصلي خشكي و نابودي هامون و درنتيجه مهاجرت هزاران سيستاني از زادگاه‌شان به‌دليل خشكسالي است. افغانستان دو پروژه سد کجکی و کمال‌‌خان را روي رودخانه هیرمند احداث كرد.
با اين سدها حقابه هامون ايران از رودخانه هيرمند قطع شد و هامون خشكيد.
همه اين پروژه‌هاي سدسازي درحالي اجرا مي‌شود كه افغانستان و ایران در سال ۱۹۵۰ کمیسیونی مشترک برای مدیریت منابع آبی مشترک تاسیس کردند و در سال ۱۹۷۳، توافق شد که ایران میزان مشخصی آب دریافت کند. اما پس از اين سدسازي‌ها دولت افغانستان به تعهدهاي خود در قبال حقابه ايران بي‌تفاوت شد و اين مساله تا جايي پيش رفت كه شجاع‌الدین ضیایی، معاون وزارتخانه انرژی و آب افغانستان، گفته است: «هم‌اکنون کابل دلیلی برای انجام مذاکرات آب با ایران نمی‌بیند».
سدسازي‌ها زير ذره‌بين كميته «امنيت آب»
بحران آب در كشور به‌اندازه‌اي جدي است كه كميته «امنیت آب» در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تشكيل شد. پرونده سدسازي كشورهاي همسايه هم‌اكنون در اين كميته درحال بررسي است. اما ديپلماسي ضعيف آبي ايران اعتراض بسياري از فعالان و كارشناسان و مسئولان را به‌دنبال داشته است.
ديپلماسي ضعيف آبي ايران
دستگاه ديپلماسي ايران در برابر پروژه‌هاي خانمان‌برانداز تركيه واكنش مشخصي نشان نداده است. به‌گفته برخي از كارشناسان، شايد مهم‌ترين دليل بي‌تفاوتي وزارت امور خارجه ايران به پروژه‌هاي مخرب آبي تركيه عدم مطالبه از سوي وزارت نيروست.
وزارت نيروي ايران هنوز به اين باور نرسيده است يا نمي‌خواهد بپذيرد كه سدسازي عامل بحران آب و تخريب محيط‌زيست است، چراكه اگر وزارت نيرو ايران قبول كند كه سدسازي مخرب و عامل بيابان‌زايي است، بسياري از پروژه‌هاي سدسازي داخل كشور نيز تحت‌الشعاع اين مساله قرار مي‌گيرند و بايد به بازي سدسازي در ايران نيز پايان داد. اين موضوع مهم‌ترين دليل براي اعتراض‌نكردن و پيگيري‌نكردن ايران در مجامع بين‌المللي در خصوص سدسازي‌هاي بي‌رويه تركيه است. همچنين دليل ديگر بي‌تفاوتي ايران به اين مساله نيز مي‌تواند برخي ملاحظات سياسي درباره موضع‌گيري تركيه و ايران در قبال داعش در منطقه باشد، چر اكه ايران نمي‌خواهد تركيه در جبهه مخالفان قرار گيرد. به‌همين دليل اين موضوع را به‌صورت رسمي از طريق سازمان‌هاي جهاني پيگيري نمي‌كند.
دپيلماسي آبي تشكيل شد
اما بالاخره پس از كشمكش‌هاي فراوان دستگاه دپيلماسي ايران درباره موضوع سدسازي كشورهاي همسايه واكنشي نشان داد. معاون وزیر امور خارجه ايران ادعاي دولت تركيه درباره توجه به تبعات زیست محیطی طرح گاپ، برای کشورهای اطراف را قانع‌كننده نمي‌داند، چرا كه به گفته او کارشناسان ایران، عراق و سایر کشورهای اطراف، دیدگاه‌های دیگری به طرح «گاپ» دارند.
به گزارش ايسنا، عباس عراقچی از تشكيل بخشی به‌نام دیپلماسی آب در وزارت امور خارجه خبر داده است. مسئولیت کمیته آب به معاونت حقوقی و بین‌المللي دستگاه دیپلماسی سپرده شده است.
معاهده هيرمند پابرجاست
عراقچي درباره مساله تالاب‌های هامون، رود هیرمند و رودخانه هریرود گفت:« در کمیته آب ایران و افغانستان وضعيت تالاب‌های هامون و اکوسیستم این منطقه بررسي شده است. متاسفانه به‌دلیل بی‌توجهی‌هایی که در سال‌های گذشته صورت گرفته و همچنین تغییرات اقلیمی، خیلی از تالاب‌ها به سمت خشک شدن رفته‌اند و برخی از آن‌ها خشک شده‌اند.
خشک شدن تالاب‌ها منجر به ایجاد مشکلاتی در زمینه کشاورزی و همچنین محیط‌زیست، از‌جمله تولید گرد و غبار شده است و اکنون یکی از موضوع‌هاي مشترک بین ما و افغانستان -که هر دو نیز با آن روبه‌رو هستیم- همین قضیه است. درباره رودخانه هیرمند معاهده‌ای بین ما و افغانستان از سال‌های قبل منعقد شده است، ولی قدیمی بودن این معاهده دلیل بر بی‌اعتبار بودن آن نیست. از نظر دولت ایران و افغانستان این معاهده همچنان معتبر است. آب رودخانه هیرمند از افغانستان سرچشمه می‌گیرد، وارد خاک ایران میشود، از تالاب‌های هامون می‌گذرد و دوباره به خاک افغانستان بازمی‌گردد. حقابه‌ای بر همین اساس برای ایران و افغانستان در نظر گرفته شده که ما همچنان به آن پایبندیم».
مشكل حل نشده هريرود
مسئول کمیته آب ایران و افغانستان ادامه داد: «رودخانه هریرود، مساله ديگر مطرح شده در اين كميته است. هنوز هیچ رژیم حقوقی بین ما و افغانستان و همچنین کشور ترکمنستان که به نوعی در این موضوع شراکت دارد، ایجاد نشده است. رودخانه هریرود، پرونده‌ای باز بین ما و افغانستان است. یکسری مطالعات فنی انجام شده است تا مشخص شود سرچشمه‌های تامین آب برای این رودخانه چه نقاطی هستند. کدام نقاط ایران و افغانستان در ارتباط با این رودخانه بالادست و کجاها پایین‌دست هستند.
هدف نهایی ما رسیدن به یک رژیم حقوقی مورد توافق بین دو طرف است و امیدوارم مذاکرات مربوطه سریع‌تر آغاز شود.موضوع آب موضوعي حیاتی به معنای واقعی کلمه است، بنابراين برای همه کشورها و دولت‌ها مهم است».
جنگ آب در خاورميانه
او در پاسخ به این سوال که با توجه به کمبود آب شیرین در خاورمیانه آیا این احتمال وجود دارد که در آینده نزدیک شاهد جنگ بر سر آب در این منطقه باشیم؟ گفت: «بله، این احتمال وجود دارد. جنگ آب یک موضوع جدید نیست، همیشه وجود داشته است و سال‌ها به عنوان یک خطر جدی در خاورمیانه به آن توجه شده است.
این احتمال وجود دارد که جنگ‌های آينده در این منطقه بر سر آب باشد. اما تاریخ برای ما درس‌های زیادی دارد. طبق تجربیات تاریخی، زمینه‌های جنگ بر سر موضوع آب، می‌تواند به همکاری در این زمینه منجر شود و به همان دلیل، آب در سیاست خارجی اهمیت زیادی پیدا کرده است. ارزیابی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۵ کل منطقه خاورمیانه به‌طوررسمي به‌عنوان منطقه خشک شناخته خواهد شد که ایران نیز شامل آن میشود. این وضعیت تا سال ۲۰۵۰ به مراتب وخیم‌تر خواهد شد و کمبود آب و خشکسالی به موضوعي بسیار جدی برای کشورهای خاورمیانه، از جمله ایران، تبدیل خواهد شد و حتی ممکن است بخش‌هایی از سرزمین ایران به طور کامل یا به میزان زیاد، به علت این موضوع، از حیز انتفاع ساقط شوند ».
رايزني با تركيه براي گاپ
عراقچی با اشاره به پيامدهاي طرح گاپ تركيه گفت: «رایزنی‌های ما با طرف‌های ترک در این زمینه ادامه دارد. واقعیت این است که موضوعات جهانی امروز دیگر در قالب حاکمیت داخل کشورها نمی‌گنجد.
اکنون کشورها اگر اقدامي‌هايي انجام می‌دهند تاثیر این اقدام‌ها فراتر از داخل خود آن کشورها است و حتی ممکن است تاثیرهاي فرامنطقه‌ای داشته باشد و سرتاسر جامعه جهانی را تحت تاثیر قرار دهد. رایزنی‌هایی را به صورت مشخص با ترکیه داریم، این‌گونه نیست که یک کشور بتواند ادعا کند که من هر کاری که بخواهم در حوزه سرزمینی ام انجام می دهم و کاری به تبعات آن برای کشورهای همسایه ندارم. چنین موضوع‌هايي از طریق منازعه و درگیری حل نمی‌شوند، بلکه باید آن‌ها را در چهارچوب گفت‌وگو و همکاری پیش برد.
متاسفانه منطقه درگیر مشکلات و مسايل گوناگوني است؛ مسايلي که بین کشورهای این منطقه به‌وجود آمده، آنقدر متنوع و زیاد است که گاهی اولویت‌ها جابه‌جا میشود. ما و ترکیه در خصوص موضوعاتی چون سوریه، عراق، مبارزه با تروریسم، بحث كردها و همچنین مسايل دیگر چالش‌ها، گفت‌وگوها و همکاری‌هایی داریم، در برخی ازاین مسايل اشتراک نظر و در برخی اختلاف نظرهایی داریم.ما با دیگر کشورهایی که از این موضوع متاثرند نیز رایزنی‌هایی داریم. با سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل نیز گفت وگو هایی را در این ارتباط شروع کرده‌ایم ».
سایر اخبار این روزنامه
به نام زنان به کام برند ها!
سوداي وزارت از علامه
هشـدار یک تجـزیه
ضعف در حقوق زنان
مارش جنگ آبی زیر گوش‌وزارت خارجه
عبور از دالان اعدام
عقب‌نشینی در قاموس جمهوری‌اسلامی معنی ندارد
خاوری بیاید به نفعش است
سخنی بر گفت‌وگوی «قانون» با اکبر گلپایگانی
تمرين براي مطالبه هاي بزرگ
صف بانک‌های خارجی برای امضای قراردادهای فاینانس با ایران
