روزنامه شهروند
1396/06/29
فقر ادبيات درباره صلح و حقوق شهروندي در ایران
شهروند| «مفهوم صلح هنوز در كشور ما شكننده است، در حالي كه صلح پايدار زماني اتفاق می‌افتد كه بتواند از بروز خشونت در جامعه جلوگيري كند»؛ اين حرفي است كه دستیار رئیس‌جمهوری در امور حقوق شهروندی به آن اعتقاد دارد. شهيندخت مولاوردي عصر دوشنبه میهمان ويژه همایش صلح، دموکراسی و حقوق شهروندی بود كه به مناسبت روز بين‌المللي صلح در دانشكده علوم اجتماعي برگزار شد. او برخلاف همه مسئولان كه بعد از سخنراني با عجله جلسه را ترك می‌كنند تا دقيقه‌هاي آخر ماند و حرف‌ها و دغدغه‌هاي بقيه سخنرانان را هم شنيد. مولاوردي معتقد است كه دموکراسی و صلح را باید از خانه شروع کرد و بذر حقوق شهروندی را باید در خانه کاشت، در مدرسه آن را داشت و در جامعه برداشت کنیم: «باید ببینیم چه نسبتی بین این سه مفهوم می‌توان برقرار کرد. من فکر می‌کنم سازمان ملل به این توالی توجه کرده است. دموکراسی به صلح احتیاج دارد. دموکراسی یعنی از مردم، با مردم، برای مردم معنی میشود. از سال ۲۰۰۷ روزی به نامش شد و جزو روزهایی است که باید برای جلب توجه به این موضوع تلاش شود.»او به اهميت توجه به تجربه‌ها در اين راه اشاره كرد: «همچنین برای این‌که بتوانیم برای تکمیل فرآیند و اشکالات موجود مشارکت لازم را داشته باشیم و از تجارب مثبت استفاده کنیم. این مناسبت‌ها مثل فرصت است. وقتی از دموکراسی صحبت میشود، ناخودآگاه حق رأی به ذهن می‌رسد اما همه مفاهیم فقط شامل آن نیست، اینها وسیله هستند تا مردم مشارکت لازم را در اداره کشور داشته باشند. در دموکراسی به این موضوع توجه می‌کنیم که استقلال حفظ شود و قانون حاکم باشد.»
او اين را هم گفت كه وقتي روزی به‌عنوان روز دموکراسی تعیین میشود، به معنی این نیست که همه چیز تمام شد و خلأ نیست. اتفاقا زماني كه خلائی وجود دارد، این روزها انتخاب می‌شوند: «با وضع موجود در خیلی کشورها فاصله زیادی تا به ثمررسیدن آرمان‌های خود داریم. باید زحمات زیادی متقبل بشویم تا آرمان‌ها محقق شود. به‌رغم این‌که اسناد الزام‌آور زیادی در عرصه بین‌المللی تصویب شده اما تا تحقق آرمانشهر فاصله داریم، این روز مجالی برای درک اهمیت رأی مردم است، اما به هر صورت بايد توجه داشته باشیم در نبود صلح چه اتفاقاتی در جامعه رخ می‌دهد.»
مولاوردی درباره شعار امسال سازمان ملل كه برای روز دموکراسی در نظر گرفته شده است هم، توضيح داد: «شعار نقش دموکراسی در کاهش خشونت‌ها تعيين شده است و ما در روز صلح این فرصت را پیدا می‌کنیم تا از شاخص‌هاي صلح ارزیابی داشته باشیم و ببینیم این شاخص‌ها تا چه حد اجرایی شده است. جوامعی که واقعا به دنبال تحقق این آرمان بشری هستند، باید به این موضوع توجه کنند و ظرفیت جامعه خود را بشناسند و از آن بهره‌مند شوند.»
به گفته او، در کشور ما رشد معنادار جامعه مدنی کم‌کم جای خود را باز می‌کند که اهميت بسيار زيادي دارد: «در سال ۲۰۱۵ شعار روز دموكراسي «فضا برای جامعه مدنی» بود. اگر توجه کنیم جامعه مدنی کاتالیزور پیشرفت هر جامعه است. حکومت و جامعه مدنی باید شریک آینده مردم باشند.در مورد صلح با جنگ مواجه هستیم. برخی از افراد صلح را نبود جنگ معنی می‌کنند؛ مانند تعریفی که برخی‌ها از سلامت دارند درحالي كه این صلح شکننده است. دومین بحث، نگاه مثبت به صلح است که صلح پایدار است که برای برداشتن زمینه خشونت تلاش می‌کند و حداقل فضایی ایجاد می‌کند. اگر خشونتی به وجود آمد، باید صلح‌آمیز حل‌وفصل شود.»
دستیار رئیس‌جمهوری در امور حقوق شهروندی كه تا ماه قبل در ساختمان معاونت امور زنان و خانواده رياست‌جمهوري می‌نشست، معتقد است كه اگر در جامعه عدالت نباشد، جامعه آبستن خشونت خواهد شد: «اگر می‌خواهیم صلح به خطر نيفتد، باید به دنبال صلح پایدار باشیم. باید با تربیت و ارایه تعالیم و آموزه‌هایی که جامعه را تاب‌آور کند، به این وضع برسیم. متاسفانه بين حاكميت و مردم خلأ وجود دارد و تنها نهادی که خلأ بین مردم و حاکمیت را پر می‌کند، سازمان‌های مردم‌نهاد هستند. آنها حلقه واسط مردم و حاکمیت هستند. با ترویج فرهنگ صلح و توسعه تکنیک پایان دادن به اختلافات نقش خود را ایفا می‌کنند. در کشور ما بیشتر به رویکرد اول و صلح شکننده توجه شده و کمتر حتی در سطح آکادمیک به رویکرد دوم توجه شده است.»
با اين حال، او معتقد است كه ما از فقر ادبيات در صلح و حقوق شهروندي رنج می‌بريم و بايد براي آن فكري كنيم.
ابلاغ پيوست حقوق شهروندي
به 16 وزير
درست همزمان با برگزاري اين نشست حسن روحاني، رئيس‌جمهوري هم احكام 16 وزير خود را ابلاغ كرد و در اين ابلاغيه به وزراي كابينه خود دوماه فرصت داد تا براي جلوگيري از تبديل بحران‌ها به ابربحران اولويت‌هاي وزارتخانه‌ها را مطابق با جهت‌گیری‌ها و اولویت‌های رئيس‌جمهوری به او ارایه دهند و ظاهرا اين احكام پيوستي هم درباره منشور حقوق شهروندي داشته است. منشور حقوق شهروندي در پاييز سال گذشته از سوي رئيس‌جمهوری امضا شد كه در آن 22 حق شهروندي مشخص شده است. مولاوردي در همايش صلح، دموکراسی و حقوق شهروندی به اين اقدام رئيس‌جمهوری هم اشاره كرد: «امروز احکام وزرا که ابلاغ شد، پیوستی دارد و در آن، از وزرا خواسته شده تا به منشور حقوق شهروندی توجه شود. این مسأله ما را امیدوار می‌کند. ان‌شاءالله در پیگیری‌های خود 22 حق را عملی کنیم. ان‌شاءالله همه و به‌ویژه دانشگاه‌‌ها در اين راه کنار ما باشند.»
محققان برای فهم دموکراسی
و حقوق بشر تلاش کنند
سخنران بعدي اين نشست محمدحسن ضیائی‌فر، رئیس کمیسيون حقوق بشر اسلامی بود كه توضيحاتي را درباره دموکراسی و حقوق بشر ارایه كرد؛ اما قبل از همه حرف‌هايش گفت كه متاسفانه مردم ما اگر چه در ايران رأي می‌دهند با وجود اين كمتر لمس می‌كنند كه تعيين‌كننده سرنوشت خود هستند: «باید برای فهم صلح و دموکراسی و حقوق بشر محققانی داشته باشیم تا درباره این موضوعات تحقیق کرده و تحلیل ارایه کنند. در شرایطی راجع به صلح، دموکراسی و حقوق بشر اسلامی صحبت می‌کنیم که در کشور ما بعضا این نظر وجود دارد که این واژه‌ها وارداتی است و ربطی به ما ندارد و گاهی پیشنهاد جایگزینی این واژه‌ها هم داده شده است. طلبه‌های دهه ٨٠ تلاش می‌کردند با جایگزینی کلمه حقوق شهروندی جای کلمه حقوق بشر را بگیرند. همین موضوع را هم در مورد کلمه دموکراسی می‌بینیم، اصولا می‌گویند یا کلمه این‌چنینی را مطرح نکنیم، یا کلمه‌ای خلق کنیم و یا اگر نمی‌شود، قیدهایی به قبل و بعد واژه اضافه کنیم. در مورد صلح هم همین است؛ مثلا می‌گویند صلح را تنها به کار نبرید؛ مگر آن‌که بگویید صلح عادلانه.» محمدحسن ضیائی‌فر اين را هم گفت كه بحث‌کردن درباره این‌که ما چه استفاده‌ای از این واژه‌ها می‌توانیم بکنیم، می‌تواند پا در کفش کسانی باشد که با استفاده از این واژه‌ها مشکل دارند. به همین دلیل است که رئیس‌جمهوری قبلی تأکید داشت به جای توسعه از کلمه تعالی استفاده کند و حتي بودجه زيادي را براي راه‌اندازي يك مركز صرف كرد تا به اين تبيين راه تعالي بپردازند: «تحلیل حقوقی اغلب به بررسی هنجارها و قواعد حقوقی وابسته است. باید برای فهم صلح و دموکراسی و حقوق بشر محققانی داشته باشیم تا درباره این موضوعات تحقیق کرده و تحلیل ارایه کنند. به لحاظ تخصصی آنچه از حقوق می‌گوییم، عمدتا از ادبیات جنگ جهانی دوم به بعد است. آن زمان بود كه بعد از مرگ ميليون‌ها نفر انسان تصميم بر اين گرفته شد تا درباره حقوق حرف زده شود.»
او درباره مبدأ حضور مفاهيم صلح، دموكراسي و حقوق شهروندي هم گفت: «نقطه شروع اسناد بین‌المللی مورد اجماع که این مفاهیم در آن وجود دارد، اعلامیه جهانی حقوق بشر است؛ چراکه صلح و دموکراسی، حق‌ها و آزادی‌های بشر را هم آرمان می‌داند و هم به معنای هنجار حقوقی به آن اشاره شده است.»
رئیس کمیسیون حقوق بشر اسلامی به آخرین دستاوردهای دولت‌ها در سازمان ملل هم اشاره كرد: «امروزه در نظام جهانی محدوده حقوق بشری را باید رعایت کرد. در اعلامیه حقوق بشر آمده است هر فردی در قبال جامعه‌ای مسئولیت خواهد داشت که آن جامعه زمینه رشد را برای او ایجاد کرده باشد. فرآیند تفسیر محدوده‌های حقوق شهروندی، دموکراسی و ارزش‌های دیگر باید با رعایت ارزش‌ها که زمینه‌ساز رشد افراد در یک شرایط دموکراتیک است، باشد.»
باید به مفاهیم اولیه انقلاب بازگردیم
صادق زيباكلام هم كه صاحب‌نظر و استاد دانشگاه در حوزه سياسي است، میهمان ديگر اين نشست بود. او وقتي پشت تريبون رفت حرف‌هاي خود را با مثال‌هايي از دوران قاجار و انقلاب شروع كرد و اين كه حاكمان آن زمان در برابر تصويب قوانين محدودكننده خود مقاومت داشتند اما تمام حرفي كه او در اين نشست داشت، درباره بازگشت به مفاهيم اوليه انقلاب بود: «چاره‌ای نداریم؛ جز این‌که به مفاهیم اولیه انقلاب بازگردیم و اهداف امام‌خمینی(ره) از انقلاب‌کردن را مطالعه كنيم. ممکن است حکومت در یک جامعه عالی باشد اما اسمش لزوما اجرای دموکراسی نیست. با این‌که آقای ترامپ خیلی قدرت دارد، تصمیمی می‌گیرد و وقتی قاضی فدرال مخالفت می‌کند، آن تصمیم اجرا نمی‌شود. در انگلستان وقتی تونی بلر خواست به عراق حمله کند، طرحش را به صورت لایحه به مجلس عوام برد و آن‌جا بررسی کردند.» زيباكلام هم مثل خيلي‌هاي ديگر به قانون اساسي كشور اشاره كرد و گفت كه بايد بدانيم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران توسط حقوقدان‌ها نوشته نشده است: «عبارات زیبایی در قانون است و به کار برده میشود اما بسیاری از مواردی که در کشورهای دیگر حل شده را حل نکرده است. مشکل فقط در قانون اساسی نیست، از همان روزی که مفاهیم حقوقی وارد ایران شدند با مقاومت اصحاب قدرت هم روبه‌رو شدند. وقتی اجداد ما در مجلس اول قانون را نوشتند،
محمدعلی شاه‌شمشیر را برای مشروطه‌خواهان از رو بست. روزی که متمم قانون را بردند امضا کنند، متمم را انداخت کناری و گفت اجداد من قدرت را با شمشیر گرفتند اگر می‌توانید شما هم همین کار را بکنید.»
نبايد با حقوق شهروندي دموكراسي را به حاشيه راند
محمدامین قانعی‌راد، استاد جامعه‌شناسي دانشگاه تهران هم درباره مقدم‌بودن دموكراسي بر حقوق شهروندي حرف زد. او معتقد است كه به نام حقوق شهروندی نباید دموکراسی را به حاشیه راند و از اولویت «دموکراسی» بر «حقوق شهروندی» حرف زد. قانعی‌راد انتقاداتی را نسبت به حقوق شهروندی مطرح كرد: «در منشور حقوق شهروندی می‌بینیم که جنبه‌های مثبت این قانون با یک نگاه متعالی بیان شده است و آرمان حقوقی ارزنده‌ای است؛ احساس رضایت به ما دست می‌دهد که در این شرایط چنین متن حقوقی تدوین میشود. در منشور حقوق شهروندی برای همه حق اشتغال قایل هستند اما در این زنجیره گزینش فقط برخی می‌توانند عبور کنند. در این منشور می‌بینیم که همه از حق عدالت قضائی برخوردارند، همه می‌توانند وکیل داشته باشند و همه می‌توانند نسبت به هر مقام دولتی شکایت کنند؛ اما بعد افرادی كه نسبت به مفاسد شکایت داشتند، مفسدان به زندان نمی‌افتند بلکه شاکی محکوم میشود و چه اتفاقی می‌افتد که در آخر نتیجه برعکس را شاهد هستیم؛ چطور چنین مکانیسمی وجود دارد؟ این مسأله به یک امر نظام‌مند در جامعه تبدیل میشود چطور برخی همیشه برنده هستند و برخی دیگر همیشه بازنده. ژن‌های خوب از حقوق خودشان برخوردار هستند و آنها از این امر مستثنی نیستند. باید ببینیم که ما با کمبود حقوق مواجه هستیم یا این‌که مسائل دیگری هم در این میان وجود دارد؟ آیا این حقوق شهروندی با کسانی که اخلاق تبعیض را نهادینه می‌کنند، در تعارض نیست؟ اتفاقا اینها هستند که جامعه را به پیش می‌برند، اصلا این متون کارآمد نیست.» او از اين موضوع هم گلايه كرد كه اخلاق تبعیض در برخی سازمان‌ها و نهادها نهادینه شده است: «این مسأله اجازه نمی‌دهد که این فرآیند‌های حقوقی در بستر مناسبات اجتماعی ما
نهادینه شود.»
سایر اخبار این روزنامه
جولان فقر خشن
نمایش رسوایی
هراسِ سگ‌های هار
شیرین کامی قندی ها
ضرر خروج از برجام متوجه آمریکاست
از حادثه کهریزک تا پرونده احمدی‌نژاد
نفس به اسکار رسید
من یک مدیر شهری‌ام، فارغ از گرایش‌های سیاسی
مهدکودک‌های پر ماجرا
صفحه شهرونگ
پشت به نمایش آمریکایی
فقر ادبيات درباره صلح و حقوق شهروندي در ایران
دفاع «سوچی» از اقدامات ارتش میانمار
تصمیم جهادی در مدیریت بحران
پس از قراردادهای نفتی؛ نشانه‌ای دیگر از اعتماد جهانی
تفاوت مهم
