روزنامه شهروند
1396/07/02
بهای لجاجت بارزانی
آرمین منتظری| مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان با وجود مخالفت اکثر کشورهای جهان با برگزاری همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق اعلام کرد که به‌رغم همه مخالفت‌ها این همه‌پرسی را برگزار خواهد کرد. بارزانی گفت: «این همه‌پرسی تنها برای تعیین مرزها یا تحمیل یک واقعیت نیست. ما مخالفت کشورهای دیگر با برگزاری همه‌پرسی را رد می‌کنیم. از بغداد و جامعه جهانی دعوت می‌کنیم بعد از ۲۵سپتامبر (سوم مهر) بیایند و با ما بر سر مرزهای مورد مناقشه، نفت، گاز، آب و همه چیز مذاکره کنند.» همزمان با این سخنان بارزانی، شورای امنیت ملی ترکیه لغو همه‌پرسی را خواستار شد و بار دیگر آن را غیرقانونی و غیرقابل قبول خواند؛ سخنگوی دولت ترکیه نیز گفت: «برای آخرین‌بار از کردستان عراق می‌خواهیم عقلانی رفتار کرده و فکر برگزاری همه‌پرسی را از سرش بیرون کند. ما همچنین مخالف تعویق برگزاری همه‌پرسی هستیم باید این همه‌پرسی برای همیشه لغو شود. دوست نداریم تحریمی را اعمال کنیم اما اگر لازم باشد این کار را خواهیم کرد.» نخست‌وزیر ترکیه نیز اعلام کرد که گام‌های ترکیه در پاسخ به رفراندوم استقلال کردستان عراق در حوزه‌های دیپلماتیک، سیاسی، اقتصادی و امنیتی خواهد بود.تصمیم بارزانی برای برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان تنها اثرات داخلی ندارد بلکه کشورهای همسایه و حتی منطقه را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. در کنار ترکیه، ایران نیز به عنوان کشوری که با عراق مرز مشترک دارد، بارها و بارها نگرانی و مخالفت شدید خود را با این همه‌پرسی اعلام کرده است. حتی دریابان شمخانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران اعلام کرده است که در صورت برگزاری همه‌پرسی استقلال همه توافقات مرزی، نظامی و امنیتی میان ایران و اقلیم کردستان لغو خواهد شد. سوال اما این است که این تصمیم لجاجت‌آمیز بارزانی چه تأثیری بر کشورهای منطقه به‌خصوص ترکیه و ایران خواهد گذاشت.
واقعیت این است که تأثیری که ترکیه از این اقدام کردستان عراق می‌پذیرد، بسیار شدید‌تر و نگران‌کننده‌تر از ایران است؛ اما در عین حال ترکیه در مقایسه با ایران دست بالاتری در شکل‌دادن تبعات این همه‌پرسی دارد؛ درواقع ترکیه کشوری است که می‌تواند این بحران ناخواسته را به گونه‌ای مدیریت کند که آسیب‌های کمتری ببیند.
بدیهی است که در صورت رأی‌آوردن همه‌پرسی، کردستان عراق از این رأی مثبت به عنوان اهرمی برای مذاکره با دولت مرکزی عراق استفاده خواهد کرد. البته این مرحله بسیار سخت‌تر از برگزاری همه‌پرسی است؛ چرا که مسلما دولت مرکزی عراق برای مذاکره‌کردن بر سر جدایی کردستان عراق علاقه‌ای نشان نخواهد داد.
مسأله‌ای که اوضاع را متشنج‌تر می‌کند این است که کردها خواهان جدایی مناطقی در جنوب استان‌های دهوک، اربیل و سلیمانیه هستند. در نتیجه این مناطق شامل نینوا، صلاح‌الدین، کرکوک و دیاله خواهد شد. مناطقی که چاه‌های نفت زیادی در خود دارند و مسلما عراق قبول نخواهد کرد که بدون درگیری این مناطق را به کردها بدهد. عراق نیز در این اعلام مخالفت تنها نبوده و از سوی دیگر در این مناطقی که از آنها نام برده شد، سنی‌ها اکثریت دارند و آنها نیز خواهان نقش‌آفرینی در آینده این مناطق خواهند بود. فارغ از همه اینها دشمن درجه یک عراق، یعنی داعش، نیز به دقت به این فرآیند چشم دوخته است تا ببیند به چه ترتیبی می‌تواند از این اختلافات به نفع خود استفاده کند. در این میان کردها برای این‌که بتوانند از همه تبعات همه‌پرسی به سلامت عبور کنند، نیاز به یک متحد دارند. به نظر می‌رسد که کردها بیش از آن‌که به ایران چشم دوخته باشند، نگاهشان به ترکیه است. ترکیه اما در نخستین قدم مخالف شکل‌گرفتن کشور کرد در نزدیکی مرزهایش است و طی روزهای اخیر بشدت و حدت مواضع مخالفت خود را در این خصوص اعلام کرده است. مسلما با خواندن مواضع سیاسی مقامات ترک این مفهوم دریافت میشود که آنکارا به هیچ عنوان استقلال کردستان عراق را تحمل نخواهد کرد؛ اما واقعیت این‌قدرها هم ساده نیست. سوال این است که ترکیه وقتی در مقابل عمل انجام‌شده بارزانی قرار گرفت، چه تصمیمات سیاسی اتخاذ خواهد کرد.
بدیهی است که تبدیل کردستان عراق به یک کشور مستقل آن هم زمانی که کردهای سوریه نیز به دنبال خودمختاری هستند، خبر خوبی برای ترکیه نیست؛ اما ترکیه از شنیدن این تصمیم نیز چندان متعجب نیست. ترکیه به خوبی می‌داند که جماعت کردها در منطقه چند تکه‌تر از آن هستند که بتوانند یك جمعیت واحد قابل توجه را شکل دهند؛ برای مثال کردهای عراق رابطه چندان نزدیکی با کرد‌هاي ترکیه ندارند. حتی در برهه‌هایی از زمان این شایعه مطرح شده بود که عملیات هوایی ترکیه علیه کردهای پ‌ک‌ک در خاک عراق بر اساسی اطلاعاتی است که آنکارا از کردهای عراق دریافت می‌کند. البته در آن سو، کردهای جدایی‌طلب سوریه رابطه خوبی با کردهای پ‌ک‌ک در ترکیه دارند. هیچ کشوری به اندازه ترکیه جمعیت کرد ندارد. بنابراین این مسأله در گام نخست می‌تواند موجب نگرانی ترکیه باشد؛ اما در عین حال ترکیه گزینه‌هایی نیز برای انتخاب دارد.
در طول یک دهه گذشته، ترکیه تلاش کرده است تا رابطه خوبی با کردهای عراق برقرار کند تا آن‌جا که در برهه‌ای از زمان کردستان عراق از مشتریان اصلی ترکیه بود. ترکیه به واسطه این‌که کردستان عراق به دریا راه ندارد، توانست استفاده خوبی از این شراکت بکند. تا سال 2014، کردستان عراق برای صادرات کاملا وابسته به مسیر خشکی بود. همین مسأله موجب شده بود تا صادرات نفت کردستان عراق به 60 هزار بشکه در روز محدود شود. کردستان عراق زمانی شرایط بهتری یافت که خط لوله‌ای این منطقه را به شبکه خطوط لوله ترکیه متصل کرد و کردها توانستند نفت خود را به بندر سیحون در ترکیه منتقل کنند. این خط لوله موجب شد تا کردها دیگر برای صادرات نفت خود به بغداد متکی نباشند.
البته این خطوط لوله در عین حال موجب شد تا کردها به ترکیه وابسته شوند! بیشتر 600 هزار بشکه نفتی که کردستان عراق در روز صادر می‌کند از مسیر ترکیه عبور می‌کند. این مسأله زمانی جالب میشود که بدانیم بیش از 90درصد بودجه کردستان عراق از فروش نفت تأمین میشود. در طول سالیان، شرکت‌های ترکیه‌ای در بخش‌های مختلفی از اقتصاد کردستان عراق وارد شده‌اند و کالاهای ساخت ترکیه در بازارهای کردستان عراق آقایی می‌کنند. در نتیجه همه مواردی که ذکر شد، ترکیه امروز برای کردها چیزی بیش از یک شریک اقتصادی است؛ شراکت کردها با ترکیه، برای کردها به مسأله‌ای حیاتی تبدیل شده است.
از این جهت است که این رابطه برای ترک‌ها از بسیاری جهات سودمند است؛ نخست این‌که واردات از کردستان عراق ترکیه را قادر ساخته تا منبع جایگزین انرژی داشته باشند. دوم این‌که کردستان عراق به کمک ترکیه این کشور را قادر ساخته پ.ک.ک را به نوعی تحت کنترل بگیرد. کردهای عراق بارها اطلاعات حیاتی را درباره مخفیگاه‌های پ‌ک‌ک به آنکارا منتقل کرده‌اند و هرگز درباره حملات ترکیه در خاکشان علیه پ‌ک‌ک اعتراضی نداشته‌اند و درنهایت این رابطه موجب شده است تا ترکیه در تعامل با رقیب منطقه‌ای‌اش یعنی ایران، دستش چندان خالی نباشد.
به‌رغم همه آنچه که ذکر شد، کردها در وقت بسیار نامناسبی برای ترکیه، قصد برگزاری رفراندوم دارند. امروز ترکیه در مناطق جنوبی خود شاهد آشوب است؛ در سوریه نیز با داعش درگیر است. درخصوص آینده سوریه نیز مجبور است به نوعی با سوریه و ایران کنار بیاید. از این جهت است که ترک‌ها اعلام کرده‌اند اگر اربیل همه پرسی را متوقف نکند، مانع از صادرات نفت کردستان عراق خواهد شد. واقعیت اما این است که ترک‌ها اگر بخواهند می‌توانند با کردستان عراق توافق کنند؛ توافقی که می‌تواند برای ایران کم‌خطر نباشد. نخستین دلیل برای این مدعا این است که کردستان عراق حتی در صورت اعلام استقلال برای ادامه حیات بشدت به ترکیه وابسته خواهد بود و ترکیه می‌تواند از این وابستگی به نفع خود و برای کنترل کردستان عراق استفاده کند. اگر به سخنان روز گذشته ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه درباره کردستان عراق توجه کنید، می‌بینید که او تأکید بسیاری بر «زمان نامناسب» این همه‌پرسی دارد. واقعیت هم این است آن‌قدر که زمان نامناسب این همه‌پرسی ترک‌ها را عصبی کرده، خود برگزاری آن آنها را عصبانی نکرده است.
سوالی که در این‌جا مطرح است این است که بر فرض اعلام استقلال کردستان، آیا ترکیه همه سرمایه‌گذاری که طی سالیان در این منطقه کرده، به اتخاذ یک موضع سازش‌ناپذیر، کنار خواهد نهاد؟ این سوالی است که مسلما دیپلمات‌های ایرانی جواب آن را به خوبی می‌دانند! سوال دیگری که باید مطرح شود این است که آیا کردهای عراق قصد دارند به بهای استقلال روابط خود را با ترکیه که نبض اقتصادی‌شان را در دست دارد، تیره و تار کنند؟ پاسخ این سوال قطعا منفی است. بنابراین اصل بعید نیست که در آینده شاهد نوعی توافق میان اربیل و آنکارا باشیم. توافقی است که در آن ترکیه دست بالا در آینده کردستان عراق داشته باشد و دقیقا در همین نقطه است که ایران حق دارد حقیقتا نگران باشد. باید منتظر ماند و دید که سفر منحصربه‌فرد سردار باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به ترکیه و دیدار با مقامات عالی‌رتبه این کشور چه دستاوردهایی در جهت حفظ منافع ایران دارد.
سایر اخبار این روزنامه
دعوا ایرانی‌ها را می‌کُشد
اعجوبه‌های دهه 60
آن‌سوی قتل‌های خانوادگی
غیرقانونی های جذاب
تربیت دانش‌آموزان برای فردا نه دیروز
بهای لجاجت بارزانی
روایت نسلی که فدا شد
من خانه ویرانه‌ام از من بگریز
آزمایش به خط پایان رسید
عقب نشینی از حذف برچسب قیمت
فاینانس 1.2 میلیارد یورویی روس‌ها نهایی شد
بازسازی موزه ملی پس از 80 سال
فوتبال ایران در لبه پرتگاه
رئیس جمهوری چهار عضو شورایعالی جمعیت هلال احمر را منصوب کرد
امیدوارم مجمع تشخیص همان مسیر سابق را ادامه دهد
اصلاحات اداری مقدم بر دریافت مالیات
