روزنامه خراسان
1396/11/28
4 دلیل برای دیدن مستند «قائم مقام»
بهروز بیهقی - با شنیدن انتقادهای بی پروای احمد منتظری، فرزند آیت ا... منتظری از بیت امام (ره) و به ویژه مرحوم حاج سید احمد خمینی، تکانی می خورم و سخت متعجب می شوم. «قائم مقام؛ روایتی بدون سانسور از زندگی آیت ا... منتظری» این گونه آغاز می شود و آن چنان پیش می رود و پایان می گیرد که گذشت بیش از 100 دقیقه را حس نمی کنم. این مستند تاریخی-سیاسی به کارگردانی سیدمحمدعلی صدری نیا، آن قدر در برخی وجوه، دیدنی و جذاب است که گمان می کنم کمتر علاقه مندی به تاریخ انقلاب اسلامی را می توان یافت که از آن حظ و بهره ای نبرد. اما چرا مستند «قائم مقام» شایسته دیدن و در خور تامل است؟1- منصفانه، آری؛ بی طرفانه، خیر
مستند «قائم مقام» که از ساختار روایی نسبتا منسجمی برخوردار است و از این لحاظ، باید کارگردان 27 ساله آن را ستود، گرچه در خلال فصول پنج گانه و نیز در جمع بندی نهایی، بر حیات سیاسی آیت ا... منتظری خرده ها می گیرد و تصویری از فقدان تدبیر، سادگی مذموم و تأثیرپذیری مفرط از اطرافیان را در شخصیت و سلوک سیاسی وی به نمایش می گذارد، اما به ویژه در فصل اول، سوابق مبارزاتی و انقلابی آیت ا... منتظری، جایگاه علمی و همچنین نقش موثر وی در شکل گیری جامعه مدرسین و نهادینه شدن نظریه ولایت فقیه در مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی را به تصویر می کشد و از این روی، زمینه پذیرفته شدن انتقادها در ذهن و ضمیر بینندگان را به بهترین وجه فراهم می آورد. به دیگر سخن، سازندگان مستند، به درستی، خود را در رویدادهای مهم دوره چهار ساله (68-1364) قائم مقامی آیت ا... منتظری محدود نکرده اند.
2- محملی برای تضارب آرا
از جمله نقاط قوت بارز مستند «قائم مقام»، بهره گیری بسیار مناسب آن از مصاحبه های تولیدی و آرشیوی است. به گفته سازندگان مستند، بسیاری از شخصیت ها، برای نخستین بار پس از گذشت 30 سال، حاضر شده اند در مقابل دوربین بنشینند و خاطرات خود را از آیت ا... منتظری بازگویند. افزون بر این، مصاحبه های آرشیوی هم برای نخستین بار در این مستند منتشر شده است. با این همه، آن چه در مصاحبه های «قائم مقام» خودنمایی می کند، فرصتی است که دراختیار موافقان و مخالفان مشی سیاسی آیت ا... منتظری نهاده شده است.
بر پایه این رویکرد است که هم می توان دفاعیات احمد منتظری و سیدهادی هاشمی، فرزند و داماد آیت ا... منتظری را شنید و هم می توان از کم و کیف انتقادهای شخصیت ها و مسئولانی مانند حجج الاسلام ری شهری، ناطق نوری و محسنی اژه ای مطلع شد.
3- پابه پای تاریخ و استدلال
مستند «قائم مقام» توانسته است با وجود فلش بک های متعدد تاریخی، انسجام ساختار روایی خود را حفظ کند. با این حال، گاه این ارجاعات، اگر بیننده خالی الذهن باشد، کمی پیچیدگی ایجاد می کنند که شاید در آثاری از این سنخ، اجتناب ناپذیر باشد. مستند در فصل نخستین خود، ضمن ارائه اطلاعاتی به بیننده درباره سوابق مبارزاتی و انقلابی آیت ا... منتظری، روند تدریجی ارتقای جایگاه وی در نظام جمهوری اسلامی تا رسیدن به منصب قائم مقامی را شرح می دهد و به صورت خاص، بر آینده نگری امام (ره) و مخالفت غیرعلنی ایشان با قائم مقامی آیت ا... منتظری در همان برهه، انگشت تأکید می نهد. فصل دوم مستند، شرح مواجهه قائم مقام رهبری با مسئله رسیدگی به جنایات باند سیدمهدی هاشمی از شهریورماه 1365 است که به نظر راقم این سطور، آکنده از استدلال های متقن و خردپسند مخالفان آیت ا... منتظری است.آیت ا... منتظری در آن برهه، چنان به دفاعی غیرمنطقی و متعصبانه از برادر داماد خود برمی خیزد که حتی احمد منتظری در مصاحبه اش، بر رویکرد پدر دراین زمینه خط بطلان می کشد و آن را نقطه ضعف وی برمی شمارد. با دیدن این فصل از مستند، بیننده می تواند با استناد به دلایل ارائه شده، به راحتی در صلاحیت آیت ا... منتظری برای تصدی سمت قائم مقامی رهبری، تشکیک و تردید روا دارد. در فصل سوم مستند، موضوع برخورد با اعضای گروهک تروریستی منافقین، به ویژه پس از عملیات مرصاد، به عنوان یکی از محورهای اختلاف آیت ا... منتظری با امام (ره) و سایر مسئولان نظام شرح داده می شود که البته با به نمایش گذاشتن بخش هایی از سخنرانی های آیت ا... منتظری مبنی بر ضرورت اعمال شدیدترین برخوردها با منافقین، بیننده به تناقض درونی دیدگاه های آیت ا... منتظری در این زمینه، به خوبی واقف می شود. فصول چهارم و پنجم مستند، روایتگر افزایش شکاف میان امام (ره) و آیت ا... منتظری تا هنگام عزل وی از سمت قائم مقامی در فروردین ماه 1368 و نیز مواضع قائم مقام معزول پس از رحلت امام (ره) تا هنگام در گذشت در سال 1388 است.بیننده با دیدن این دو فصل پایانی می تواند به این نتیجه گیری منطقی دست زند که نقاط ضعف آیت ا... منتظری در عرصه حیات سیاسی، به مرور، فزونی گرفته، اما در اصل و ماهیت، دگرگون نشده و مسائلی همچون تأثیرپذیری مفرط از نظرات نامستند اطرافیان، برسلوک سیاسی وی سایه می افکنده است.
4- گامی بلند در ساحتی مهجور
رخدادها و وقایع گوناگون پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آن چنان درس آموز و برای آیندگان، راهگشایند که خود به تنهایی می توانند دستمایه ساخت ده ها مستند تاریخی-سیاسی شوند. با این حال، دشواری ها و گاه حساسیت ها، مانع ورود کارگردانان و تهیه کنندگان به این عرصه می شود. در چنین شرایطی، باید مستند «قائم مقام» را به مثابه گامی بلند در این ساحت ستود زیرا به یکی از پیچیده ترین رخدادهای پس از انقلاب پرداخته و تا حدود زیادی توانسته است حق مطلب را ادا کند. آن چه با دیدن این مستند، مانند ترجیع بندی در ذهن بیننده تکرار می شود، روایتی نو از صبر، آینده نگری و مظلومیت امام (ره) در یکی از حساس ترین ادوار تاریخ جمهوری اسلامی است. شاید از همین روست که هیئت داوران هشتمین جشنواره مردمی فیلم «عمار»، جایزه ویژه بخش تاریخ معاصر را به مستند «قائم مقام» اهدا کرد تا این نقطه عزیمت به روندی مستمر طی سال های آینده تبدیل شود.
سایر اخبار این روزنامه
نصرا...: می توانیم سکوهای نفتی و گازی اسرائیل را در چند ساعت تعطیل کنیم
گفت وگو با جوان ترین بانوی خلبان ایران
ادامه روند نزولی قیمت دلار
دستاوردها و چالش های انقلاب اسلامی در 40 سالگی
4 دلیل برای دیدن مستند «قائم مقام»
آمریکا گرفتار میان تناقضات خاورمیانه ای
رکوردهای کشتار در آمریکا
روحانی: همانند قدرت دفاع، قدرت مذاکره سیاسی نیز داریم
بوسه بر روی ماه
خطر تعلیق کشتی ایران موقتا رفع شد
ادامه ماجرای حذف سمپادها
عامل تعرض به 40 زن پای چوبه دار
خبرنگار اعزامی به ...
فرود دلهره آور
