روزنامه خراسان

محمدعلی شاه مجلس شورای ملی را به توپ بست

دکتر «مهدی ملک‌زاده» در کتاب «تاریخ انقلاب مشروطیت» می‌نویسد:«[کمیته انقلاب که] بهتر از هر کس به حقایق پی برده و از آینده بیمناک بود و شک و تردید نداشت که اگر دشمن بدخواه از میان نرود، مشروطیت و آزادی از میان خواهد رفت، در جلسه 12 ذی‌الحجه سال 1325 هـ.ق(1286هـ.ش)، تصمیم گرفت برای نجات ملت و سعادت امت و حفظ آزادی و مشروطیت، محمدعلی‌شاه را از بین ببرد و کشور را از لوث وجود ناپاک او، پاک کند. برای انجام این منظور، حیدرخان عمواوغلی که رئیس کمیته اجراییه بود، مأمور شد که این امر مهم را برعهده گیرد.»
یک اقدام  بی‌موقع
مشروطه‌خواهان تندرو تصمیم گرفته‌بودند «محمدعلی شاه» را از میان بردارند. واقعیت آن بود که تحمل ضدیت وی با تصمیماتی که برخی مشروطه‌خواهان می‌گرفتند، سخت شده بود. افزون بر این، شاه در جریان تصویب قانون اساسی مشروطه نیز، سنگ اندازی‌های فراوانی کرد و به همین دلیل، مشروطه‌خواهان، دلِ خوشی از او نداشتند. با این حال، اکثریت مجلس در اختیار اعتدالیون بود و آن‌ها بنا نداشتند برای رسیدن به اهدافشان، دست به ترور شاه بزنند. چند ماه پیش از تصمیم مشروطه‌خواهان تندرو برای ترور شاه، «امین‌السلطان» که عهده‌دار مقام صدراعظمی بود، ترور شد و مقابل مجلس، به قتل رسید. ضارب، «عباس‌آقا صراف تبریزی» معرفی شد، اما هیچ‌گاه به درستی معلوم نشد که محرک اصلی وی برای اقدام  به ترور صدراعظم، چه کسی بوده‌است. جالب این جاست که ترور «امین‌السلطان» درست زمانی روی داد که امیدها برای وفاق ملی و آشتی دربار و مجلس، قوت گرفته بود.
«آزیتا لقانی»، نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ معاصر، در این باره می‌نویسد: «ترور امین‌السلطان، توسط هر کس و با هر هدفی [که انجام گرفت] نه تنها فایده‌ای برای مملکت نداشت، بلکه اوضاع را آشفته‌تر کرد. شش ماه پس از این واقعه، گروهی قصد ترور محمدعلی شاه را کردند. طی این شش ماه، از سوی محمدعلی شاه، درباریان، امرا و سرکردگان، گام‌های مهمی برای نزدیک شدن به مشروطه‌خواهان و مجلس برداشته شد. در هر واقعه‌ای، شاه و همراهانش از مواضعشان عقب نشستند که گروهی آن را تعبیر به ترس آن ها و قدرت ملت کردند. از آن سو، اکثریت وکلای مجلس شورای ملی هم، با آغوشی باز، به استقبال شاه و یارانش رفتند؛ اما گروهی همچنان بر طبل مخالفت و بدبینی می‌کوبیدند.»به دیگر سخن، برخی از مورخان، با استناد به وقایع تاریخی، برآنند که اقدام به ترور محمدعلی‌شاه، نه تنها به موقع نبود، بلکه مشکلات عدیده‌ای در کشور به وجود آورد که مهم ترین آن ها، بازگشت موقت استبداد و تسلط مشروطه‌خواهان تندرو بر اوضاع، پس از فرار شاه به روسیه، بود. با پایان یافتن استبداد صغیر و حذف محمدعلی‌شاه، سیاستمداران معتدل نیز، از صحنه کنار گذاشته شدند و یکه‌تازی افراطیون، آشکارا آغاز شد.


استفاده از شیوه ترور به بدنامی مشروطه‌خواهان در دیگر نقاط کشور نیز انجامید. با وجود تلاش بسیاری از مورخان تاریخ معاصر برای تطهیر این بدنامی، هنوز هم می‌توان نشانه‌هایی از آن را در لابه‌لای اسناد و متون تاریخی یافت. از جمله این ترورها، می‌توان به ترور مرحوم «میرزاحبیب خراسانی» در مشهد اشاره کرد که در ابتدا، با مشروطه‌خواهان همراه بود، اما بعد، به دلیل رویکردهای غربگرایانه برخی از آن ها و مخالفتشان با آموزه‌های دینی، به مخالفت با آن ها برخاست. «میرزاحبیب»، حتی سعی کرد ایران را به مقصد حجاز یا عتبات ترک کند؛ اما مشروطه‌خواهان مانع او شدند.
پر شدن فاصله میان بیم و وحشت
در این‌که محمد علی شاه با مشروطیت مخالف بود، تردیدی نیست؛ اما این مخالفت، دست کم در ابتدای کار، نمی‌توانست به ماجرای به توپ بستن مجلس منتهی شود. شاه می‌کوشید با وجود اختلافات عمیق بر سر توزیع قدرت با مجلس شورای ملی، جانب احتیاط را نگه دارد و به نوعی، با شیوه «کج دار و مریز» کار خود را پیش ببرد. پیش از عملیات تروریستی «دوشان‌تپه»، بیم شاه از مشروطه‌خواهان، هنوز به آستانه وحشت نرسیده بود و تحریک اطرافیان، از جمله همسرش و نیز، مشاوران روسی وی که از دوران ولیعهدی، به آموزش او مشغول بودند، نمی‌توانست شاه را وارد قماری خطرناک کند که نتیجه آن اصلاً مشخص و معلوم نبود.
محمدعلی‌شاه، یک روز پیش از حرکت به منطقه خوش آب و هوای «دوشان‌تپه»، طی دست‌خطی که برای مجلس شورای ملی فرستاد، از وکلا قدردانی و اعلام کرد که شخصاً در مراسم افتتاح مجلس شورای ملی در عمارت جدید، حضور می‌یابد. این اقدام او با ابراز احساسات نمایندگان مجلس شورای ملی روبه‌رو شد و آن ها، همان روز، هیئتی را برای سپاس گزاری نزد شاه فرستادند. محمدعلی‌شاه نیز، هیئت را به گرمی پذیرفت و با آن ها به گفت‌وگو پرداخت. «میرزا ابراهیم‌خان باغمیشه‌ای»، ملقب به «شرف‌ الدوله»، در روزنامه خاطراتش، این دیدار را به یاد می‌آورد و درباره آن می‌نویسد:«روز جمعه، طرف صبح، جمعی از وکلا شرفیاب شدند و عرض تشکرات نمودند. از بس که از شاه همراهی دیده بودند، وکلا با کمال دلخوشی از حضور مراجعت نمودند و شاه هم با کمال اطمینان، عصر همان روز جمعه، به عزم گردش چند روزه از شهر حرکت کردند که به دوشان تپه بروند.»
ماجرای «دوشان تپه»
محمدعلی‌شاه، پس از ماجرای ترور «امین‌السلطان»، چند ماه از کاخ گلستان خارج نشده بود؛ زیرا می‌ترسید به سرنوشت صدراعظم دچار شود. اما در پی شرایطی که به علت تشریک مساعی با مجلس به وجود آمده بود، تصمیم گرفت از قصر خارج شود و به هواخوری برود. روز 25 محرم سال 1325، شاه تصمیم خود را عملی و برای تفریح به سوی «دوشان تپه» حرکت کرد. مرحوم «ملک‌زاده» می نویسد: «محمدعلی‌ شاه با کوکبه باشکوهی، برای گردش، رهسپار دوشان تپه شد. اتومبیل شاه که خالی بود و به وسیله یک نفر شوفر فرانسوی رانده می‌شد، در جلو حرکت می‌کرد و در پشت آن، یک کالسکه شش اسبه که شاه در آن جا داشت و توسط عده زیادی از غلامان کشیک‌خانه و امیربهادر احاطه شده بود، دیده می‌شد. کوکبه شاهی وارد خیابان باغ وحش که امروز به خیابان اکباتان معروف است، شد و هنوز به خم(پیچ) خیابان که به طرف خانه‌های ظل‌السلطان می‌رفت، نرسیده بود که یک بمب به طرف اتومبیل پرتاب شد و قسمتی از اتومبیل را خرد کرد و چند نفر که اطراف آن بودند، کشته شدند و شوفر هم قدری مجروح شد. سپس بمب دیگری در چند متر عقب تر، نزدیک کالسکه شاه منفجر شد و چند نفر کشته و عده ای زخمی شدند. مضحک این است که سوارها به جای محافظت از شاه، بنای غارت گذاشتند و به چپاول عابرین و دکان‌ها پرداختند؛ ولی پس از آن که فهمیدند شاه زنده است، گرد هم جمع شدند. شاه ساعتی در خانه کالسکه‌چی باشی، توقف کرد و پس از آن‌که او را مطمئن کردند که اطراف و کوچه‌ها امن است و خطری در پیش نیست، پیاده و در میان افراد مسلح، به ارگ مراجعت کرد.»
به اوج رسیدن بدبینی
واقعه «دوشان تپه»، شاه را به مشروطه‌خواهان، به شدت بدگمان کرد. وابستگان سفارت روسیه تزاری که در اطراف شاه کم نبودند نیز، بر این بدبینی، بیش از پیش دامن زدند. مشروطه‌خواهان معتدل کوشیدند تا دوباره اعتماد محمدعلی‌شاه را جلب کنند و اوضاع را به شرایط پیش از ترور بازگردانند، اما این تلاش‌ها به جایی نرسید. «مستشارالدوله» در نامه‌ای به «میرزاعلی ثقه‌الاسلام» به فعالیت‌های طرفداران صلح و آشتی، اشاره می‌کند و می‌نویسد:«بعد از صلح بین سلطنت و مجلس شورا، امیدواری‌ها داشتیم که کارها بر وفق مرام و اذهان و افکار متوجه اصلاح خواهد شد. چندی نگذشت که اخبار موحشه از طرفین رسید و نزدیک شد که رشته الفت بریده شود، دوباره عقلای قوم در اصلاح ذات‌البین کوشیدند. اما معاندین نخواستند صلح ادامه یابد.» از سوی دیگر، بی توجهی به درخواست شاه مبنی بر بازداشت عاملان ترور و مجازات کردن آن ها، جدایی و تعارض وی با مشروطه‌خواهان را به نقطه غیرقابل بازگشتی رساند. محمدعلی شاه، طی نامه‌ای به نمایندگان مجلس شورای ملی نوشت:«می‌دانم که این سوءقصد که برای ما شده، تا چه درجه خاطر وکلای صدیق و امین [را] مشوش و پریشان [کرده] است و لیکن، انتظار داشته و داریم که از طرف مجلس، بیشتر و زیادتر از شخص خودمان، بر تعیین محرکین و گرفتاری مرتکبین، به اولیای امور تأکید و تشدّد به عمل آید؛ تاکنون که نُه روز از این مقدمه گذشته، اثری و حاصلی ظاهر نشده است [و] بیم آن داریم که مرور ایام و لیالی، اهمیت این قضیه را در انظار و افکار منسی[فراموش شده] داشته، اقدامات جدی را که می‌بایست خیلی بیشتر از این‌ها، در این موقع، به مقام بروز آید، به کلی سست و بالمال بالمره[سرانجام]، مسکوتٌ عنه بگذارد. این است [که] بالضروره، خاطر وکلای ملت را [از نگرانی خود] آگاه می‌داریم.» با اوج‌گرفتن اختلافات دربار و مجلس شورای ملی، محمدعلی‌شاه که به شدت از اقدامات مشروطه‌خواهان ترسیده بود، فرمان به توپ بستن مجلس شورای ملی را صادر کرد و حدود چهار ماه بعد از واقعه «دوشان‌تپه»، در روز 2 تیرماه سال 1287، صدها نفر از آزادی خواهان و مشروطه‌طلبان را به تیغ جلاد سپرد؛ واقعه‌ای که به «یوم‌التوپ» شهرت یافت و سرآغاز دوران استبداد صغیر بود.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
«حشاشین» چرا ممنوع شد؟ و چرا حالا ممنوع شد؟! (شهروند) گرگ سیاست اسرائیل چگونه مقابل ایران زانو زد؟ (یادداشت روز) (کيهان)پايان يك راهبرد (اعتماد) آقایان زیباکلام، فاضلی، ارمکی! این بود غایت لیبرال‌بودن شما؟! (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
«خراسان» 70 ساله شد «خراسان» 70 ساله شد محمدعلی شاه مجلس شورای ملی را به توپ بست محمدعلی شاه مجلس شورای ملی را به توپ بست «خراسان» صدای مردم «خراسان» صدای مردم جام جهانی با حاشیه به ورزشگاه آزادی آمد جام جهانی با حاشیه به ورزشگاه آزادی آمد خراسان همراه قدیمی ، همچنان صمیمی خراسان همراه قدیمی ، همچنان صمیمی پزشکیان: درآمد برخی پزشکان دولتی به ۱۹۰ میلیون تومان در ماه می رسد پزشکیان: درآمد برخی پزشکان دولتی به ۱۹۰ میلیون تومان در ماه می رسد تعهد اوپک به فریزنفتی تعهد اوپک به فریزنفتی بازگشت آبونمان گاز با نامی دیگر بازگشت آبونمان گاز با نامی دیگر احتمال خروج ایران از برجام در هفته های آینده احتمال خروج ایران از برجام در هفته های آینده پاسخ به 6 سوال بورسی درباره 6 رقمی شدن شاخص پاسخ به 6 سوال بورسی درباره 6 رقمی شدن شاخص تجربه پرتغالی مبارزه بااعتیاد تجربه پرتغالی مبارزه بااعتیاد قاچاق کالا قاتل فرهنگ ایرانی و خلاقیت هنری است قاچاق کالا قاتل فرهنگ ایرانی و خلاقیت هنری است کاش اندازه برجام ،نگران مسائل اجتماعی بودیم ! کاش اندازه برجام ،نگران مسائل اجتماعی بودیم !