روزنامه آفتاب یزد
1398/10/07
از خانه‌های هزار متری احمدی‌نژاد تا آپارتمان‌های 25 متری روحانی
آفتاب یزد- گروه گزارش: نگاه دولتها به مقوله مسکن در ایران با فراز و نشیب‌های گوناگونی برخوردار بوده است. ایده‌ها و طرح‌های حوزه مسکن در هر دولتی متفاوت با دولت بعدی بوده و در برخی موارد هم ایده‌ها مکمل یکدیگر عمل کرده‌اند.با این حال اگر نگاهی به فراز و نشیب‌های این 40سال سیاست مسکنی‌انداخته شود متوجه می‌شویم که ایده دولتها در هیچ دوره‌ای به‌اندازه دولتهای احمدی نژاد و روحانی قابل توجه نبوده است.
در بخش‌های کلان بررسی موسع به این سیاست‌ها در نگاه اول مسکن مهر در دولت احمدی نژاد و مسکن ملی در دولت روحانی را تداعی می‌کند اما به لحاظ ایده پردازی در سطوح میانی سیاست‌ها می‌توان گفت که شاید 2 ایده بیشتر از همه در این دو دولت توجه مردم را به خود جلب کرد؛ یکی ایده واگذاری زمین 1000 متری رایگان برای ساخت ویلا در دولت احمدی نژاد و دیگری ایده ساخت مسکن 25 تا 35 متری در دولت روحانی.
در طول دوره هر یک از 4 رئیس جمهور از سال 68 به بعد، اکبر‌هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد، در قامت دولت ارزش واقعی ملک مسکونی رو به پیشرفت یا پسرفت گذاشته و بلافاصله در دولت بعدی همان رئیس‌جمهور عکس یکی از این دو حالت را تجربه کرده است.
برای اینکه کاربردی بودن هر کدام از این دو نگرش در کفه ترازو اعتبار سنجی شود نیاز به بررسی دقیق امکانات و ظرفیت‌ها و همچنین نگاه به گذشته تا امروز سیاست‌ها و برنامه‌ها داریم که در این گزارش سعی میشود به آنها پرداخته شود.
>دهه 60 و زمین 500 تومانی
دولتهای مختلف، برنامه‌های گوناگونی را برای مسکن به کار گرفته‌اند بلکه از پس تحقق اصل ۳۱ قانون اساسی بربیایند، اصلی که داشتن مسکن متناسب با نیاز را حق هر فرد و خانواده ایرانی می‌داند. اما مساله مسکن هنوز دغدغه بسیاری از مردم باقی مانده و باعث پیامدهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی شده است.
با این حال مسکن با روش‌های متفاوتی عرضه شده است. یک نگاه تاریخی گذرا نشان می‌دهد از ابتدای انقلاب تا پایان جنگ نگاه دولتها به مسکن نگاه سوبسیدی بود که از طریق یارانه مستقیم مسکن اعمال می‌شد.
این دوران نیز البته خالی از ایده‌ها نبود؛ ایده‌هایی که به جای شعار، بیشتر جنبه عملیاتی داشت. واگذاری زمین از طریق سازمان زمین شهری و حواله مصالح از بارزترین شیوه‌هایی بود که خیلی‌ها آن را به یاد دارند. در این بین، ارگان‌ها و خانواده‌های طبقات پائین فرصتی یافتند که با دریافت زمین که البته خیلی هم رایگان نبود و برای ثبت نام آن باید 500تومان می‌پرداختند شانس خانه دار شدن را پیدا کنند. توجه ویژه بنیانگذار انقلاب به حال محرومان در آن دوره موجب شده بود که دریافت زمین و ساختن آن نقل محافل بیشتر خانوارها در دهه 60 باشد. از رهگذر این سیاست و شیوه عمل دولتها خانواده‌های زیادی صاحب مسکن شدند و با دریافت زمین شروع به ساخت و ساز کردند.
>هاشمی و ایده مسکن استیجاری
این سیاست تا سال 68 ادامه داشت و پس از آن یعنی با شروع دهه 70 رویکرد دولت به سمت خصوصی‌سازی رفت که از این رهگذر پدیده «بساز و بفروش»ها رشد کردند. شرکت‌های خصوصی هم بیکار نماندند و در قالب انبوه ساز وارد میدان شدند که به تدریج تا اواسط دهه 60 شاهد بلند مرتبه‌سازی و شکل گیری برج‌های بلند در سطح شهرها و بخصوص تهران بودیم که البته این ساخت و سازها چندان با استانداردهای ساخت و ساز سنخیتی نداشت.
در سال آخر دولت‌هاشمی یعنی سال۷۵- قیمت مسکن ۷۰ درصد افزایش یافت که تا آن زمان، این نرخ رشد بی‌سابقه بود. در دو دولت سازندگی میانگین قیمت هر متر مربع واحد مسکونی در تهران از حدود ۴۰ هزار تومان در سال۶۸ به ۱۶۰ هزار تومان در سال۷۵ افزایش پیدا کرد و به این ترتیب رشد ۴ برابری را تجربه کرد.
اما سوال این است که اصل برنامه و ایده دولت‌هاشمی رفسنجانی در بازار مسکن چه بود؟ طبق بررسی‌ها در این دولت «ساخت مسکن استیجاری» در دستور کار دولت قرار داشت به طوری که نزدیک به ۸۰هزار واحد مسکونی استیجاری در این مدت از طریق ارائه زمین قسطی به انبوهسازان به شرط اجاره ۵ساله به مستاجرها در دستور کار قرار گرفت. البته این ایده بعدها به خاطر بی‌اثر بودن مسکن استیجاری و اجاره صوری واحدها راه به جایی نبرد و متوقف شد چون برخی انبوهسازان واحدها را به اقوام خود اجاره می‌دادند و رانت و زد و بند خاصی در این بین شکل گرفته بود در نتیجه اجرای این طرح متوقف شد.
>دولت اصلاحات خانه‌دار شدن با آورده کم
در دولت اصلاحات برنامه شاخص و کلیدی برای تامین مسکن و هدایت بازار ساخت‌وساز وجود نداشت گرچه در این سال‌ها حجم محدودی مسکن اجاره به شرط تملیک احداث میشود، اما در مقابل، بخش خصوصی در شهرها سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام می‌دهد. در دولت اصلاحات محدودیت مداخله دولتی، توسعه مسکن استیجاری و توجه به بافت‌های فرسوده مد نظر قرار گرفت، در این دوره به علت ثبات اقتصادی نسبی، وام‌های مسکن پاسخگوی نیاز خریداران طبقه متوسط و پایین شهری بود که این موضوع از مهمترین دستاوردهای مسکن بعد از انقلاب است و می‌توان این دوره درخشان را همطراز دهه 60 تا قبل سال 68 دانست که بخش زیادی از مردم توانستند با وام‌های مسکن و آورده‌اندک صاحب خانه شوند.
>دوره احمدی نژاد؛ شعار و بیابان نشینی
با شروع دوره احمدی نژاد وضعیت مسکن جنبه شعاری و پوچ به خود گرفت و ایده‌ها در حد شعار مطرح شد. هنوز 3 سال از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد نگذشته بود که قیمت مسکن در تهران 78 درصد جهش کرد. دولت بلافاصله قانون مسکن مهر را به مرحله اجرا گذارد که ساخت مسکن بیابان و بدون امکانات بود. با این حال در سال 88 وقتی پیمانکاران ساخت و سازها در بیابان را آغاز کردند ناگهان قیمت مسکن منفی 14 درصد افت کرد.
سعید عباسی زمان فشمی از کارشناسان ساخت و ساز در منطقه شمیرانات در گفتگو با آفتاب یزد درباره مسکن مهر می‌گوید: طرح مسکن مهر دولت احمدی نژاد برای قشر ضعیف جامعه خیلی خوب بود زیرا با حدود 5 میلیون تومان آورده و توانایی پرداخت اقساط ماهیانه حدوداً 300 هزار تومان امکان خانه‌دارشدن برای عده زیادی در مکان‌های پرت و دور از شهر فراهم گردید. البته ویژگی این ساخت و سازها صرفه جویی پیمانکاران بود که تاجایی که می‌شد در مصالح کم گذاشتند و نتیجه آن ایجاد خانه‌هایی بود که استحکام درستی نداشت.
>زمین هزار متری رایگان برای ویلاسازی؟!
حال اگر از نمای کلی دوره‌های مختلف دولتهای مستقر در ایران در خصوص مسکن بگذریم نگاهی به واقعی یا غیرواقعی بودن ایده‌ها در دو دولت روحانی و احمدی نژاد می‌تواند دورنمای بهتری از شرایط امروز مسکن در کشور ارائه دهد.
12 تیر 1390 احمدی نژاد از طرح جدید دولت برای ساخت مسکن ویلایی خبر داد که طبق آن به هر خانواده ایرانی زمینی ۱۰۰۰ متری به رایگان برای ساخت خانه و احداث باغ داده میشود.
او با انتقاد از سیستم آپارتمان نشینی در کشور گفت:: به اعتقاد من باید شیوه غلطی که از ۷۰ سال گذشته به ما القا شده است را بشکنیم و خود را به سمت قالب جدیدی در شهرسازی سوق دهیم.
احمدی‌نژاد با محاسبه کل اراضی کشور و تقسیم آن به بخش‌های مختلف زمین‌های قابل استفاده و همچنین زمین‌های قابل کشت گفت: حدود ۳۰ میلیون هکتار زمین برای احداث مسکن باقی می‌ماند که اگر این میزان دو میلیون هکتار به خانوارها اختصاص یابد می‌توان به هر خانوار هزار متر زمین رایگان داد تا آنها یک واحد ۱۰۰ متری در سه طبقه احداث و الباقی زمین را به باغ تبدیل کنند.
وی با اشاره به طرح ۲۰۰ هزار هکتار فضای سبز در حومه تهران گفت: با اجرای طرح خانه ویلایی برای ایرانیان می‌توانیم به یکباره با مشارکت خود مردم و بدون هزینه هنگفت جهت احداث و نگهداری فضای سبز آنچنانی دو میلیون هکتار فضای سبز شهری به وجود آوریم.
اما اکنون که هشت سال و نیم از این ایده احمدی‌نژاد گذشته به وضوح می‌بینیم که هیچ‌گاه این پیشنهاد او برای ساخت خانه‌های ویلایی در زمین‌های رایگان 1000 متری محقق نشد.
>امکان سنجی طرح احمدی نژاد
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد ایده خانه ویلایی در زمین 1000 متری که احمدی نژاد ارائه کرده بود عملا امکان پذیر نبوده است. بررسی‌ها حاکیست اگر قرار بود زمین هزار متری در خارج از محدوده شهرها برای ساخت خانه‌باغ به مردم واگذار شود به این صورت می‌بود که مثلا برای شهری همچون تهران در حد فاصل تهران-کرج و در مسیر اتوبانی که بین این دو شهر وجود دارد، زمین‌ها قطعه‌بندی و در اختیار مردم قرار بگیرد.
به تدریج و با گذشت زمان وزارت مسکن دولت احمدی نژاد در برابر سوالاتی در این خصوص طفره رفت و مسئولان آن اذعان داشتند که فعلا مسکن مهر در دستور کار دولت است و مسکن مهرویلایی در حال مطالعه است. همان زمان یک مقام مسئول در وزارت مسکن هم گفت: اینکه در اطراف محدوده تهران زمین قطعه‌قطعه کنیم و واگذار کنیم فعلا چنین چیزی مطرح نیست!
>خانه‌های 25 تا 35 متری در دولت روحانی؟
اکنون و در دولت روحانی ایده جالب تری مطرح شده و آن ساخت خانه‌های 25 متری برای مردم است. اما اصل این ایده از کجا ناشی شده است؟
ظاهرا بخش خصوصی برای تامین مسکن جوانان که به تازگی به عنوان یک دغدغه در دستور کار شورای عالی مسکن قرار گرفته، پیشقدم شده و پیشنهاد ساخت برج‌های مسکونی با واحدهای ۲۵ تا ۳۵متری در مناطق مرکزی پایتخت را به دولت ارائه کرد. محتوای این بسته بر محور تسهیل شرایط صاحبخانه شدن جوانان طراحی شده است، به طوری که زوج‌های جوان و دانشجویان می‌توانند در صورت ساخت چنین خانه‌هایی آن را به یک سوم قیمت واحدهای مسکونی معمولی خریداری کنند. قیمت فروش این خانه‌ها یک سوم قیمت واحدهای مسکونی معمولی است. با ساخت خانه‌های ۲۵متری مدت زمان انتظار برای خانه دار شدن از ۱۷ سال فعلی به ۵/۵سال کاهش می‌یابد.
>25 متردر کجا ؟ در بیابان یا شهر؟
پاسخ نه است یعنی قرار نیست این واحدهای کوچک متراژ در مکان‌های پرت بیرون شهر احداث شود گرچه با مسکن ملی و ثبت نام آن البته در شهرهای اقماری تهران چنین پروژه‌ای با متراژ مشخص در دستور کار قرار دارد و ثبت نام آن دنبال میشود.
سوال دیگری که وجود دارد این است که آیا امکان زندگی کردن در خانه‌های 25 متری وجود دارد؟
کارشناسان معماری می‌گویند شاخصی تحت عنوان شاخص استفاده از جغرافیای خانه وجود دارد که براساس آن می‌توان متراژ و مساحت زندگی در واحد مسکونی را بسته به میزان استفاده از محیط‌های مختلف خانه طراحی کرد. برهمین اساس واحدهای مسکونی مخصوص جوانان به گونه‌ای ساخته خواهد شد که امکان تغییرکاربری فضاهایی همچون نشیمن، اتاق خواب و آشپزخانه وجود داشته باشد. ضمن اینکه در داخل برج مسکونی تامین برخی خدمات ضروری یا رفاهی و تفریحی نظیر سینمای خانگی، استخر و سونا و نمازخانه و همچنین رختشوی‌خانه در نظرگرفته شده تا ساکنان بتوانند به صورت مشاع و برنامه‌ریزی شده از این امکانات استفاده کنند.
در همین رابطه عضو هیات مدیره انجمن انبوهسازان تهران می‌گوید: چنانچه ساخت مسکن مخصوص جوانان به این شکل آغاز شود، حوزه ساخت‌وساز و همچنین بازار مسکن از رکود خارج میشود و امکان دسترسی مردم به مسکن بیشتر شود.
>فرضیه ممکن یا غیرممکن؟
اگر بخواهیم این ایده در دولت روحانی را به لحاظ امکان اجرایی شدن مورد بررسی قرار دهیم شاید بتوان گفت که ایده خانه 25 متری نسبت به ویلای 1000 متری احمدی نژاد امکان تحقق بیشتری دارد. با این حال چالش‌هایی بر سر راه تحقق این امر وجود دارد از جمله اینکه در بسیاری از مواقع طرح‌هایی که برای حل مشکل مسکن ارائه می‌شوند یا در مرحله تئوریک یا در مرحله اجرا ممکن است دارای ضعف‌هایی باشند که در نهایت به خانه‌دارشدن مردم ختم نشود درست مثل ایده زمین رایگان 1000متری. از سوی دیگر کارشناسان انجمن انبوهسازان معتقدند زمین مناسب،منابع مالی، مصالح و نیروی انسانی از جمله مولفه‌های اصلی تولید مسکن است که در یک نگاه کلی مشخص میشود در شرایط فعلی در همه این موارد تنگنا و کمبود وجود دارد.
>آیا در این قوطی کبریت‌ها می‌توان حرکت کرد؟
بررسی‌های مطالعاتی مقدماتی از طرح خانه‌های 25متری نشان می‌دهد این ایده مقرون به وقوع و تحقق است. بر همین اساس، بررسی یک گزارش علمی از نحوه استفاده از فضاهای هر واحد حاکی از آن است که معمولا ساکنان هر خانه حدود ۸الی ۹ساعت به فضای خواب و استراحت نیاز دارند. در همین حال حدود ۲ساعت در روز به فضای غذاخوری نیاز است. از سوی دیگر ۵ساعت حضور زن خانواده در آشپزخانه، نیاز به کمتر از نیم ساعت به فضای مطالعه یا یارانه و صرف ۳ساعت زمان در اتاق نشیمن در کنار هم یا تماشای تلویزیون از جمله شاخص‌های میانگین چگونگی استفاده کاربران از مسکن است که به نظر شدنی و موجه می‌آید. کارشناسان ساخت و ساز می‌گویند با در نظر گرفتن این شاخص‌ها، ضروری است به جای احداث فضاهای جداگانه در فرآیند ساخت مسکن، طراحان و معماران از فضاهای قابل تبدیل به یکدیگر در ساخت واحدهای مسکونی بهره گیرند که در این صورت فضای خانه‌های 25 متری کاملا مورد استفاده خواهد بود.
واقعیت این است که با توجه به فرهنگ فعلی جامعه ما و با توجه به عدم شناخت همگانی ممکن است بسیاری از افراد این نوع خانه‌ها را به قفس تشبیه کنند، این در حالی است که اگر امکانات لازم در اجرای این نوع خانه‌ها تدارک دیده شود با توجه به رعایت کامل اصول معماری، این نوع خانه‌ها از بسیاری از خانه‌های موجود که حکم سرپناه دارند، عملکرد قابل دفاع تری خواهند داشت و آرامش بسیار بیشتری برای ساکنان خود به ارمغان می‌آورند، به طوری که افراد ساکن، کوچکی این نوع خانه‌ها به چشمشان نخواهد آمد.
حال اگر مقایسه‌ای کوتاه با زمین هزار متری رایگان برای ساخت ویلا داشته باشیم به یک مزیت جالبتر برمی خوریم و آن اینکه زندگی در یک خانه ۲۵متری در مرکز شهر به مراتب بهتر از زندگی در خانه چند صدمتری در بیرون شهر است که فرسنگ‌ها با محل کار فاصله داشته باشد.
> سابقه خانه‌های زیر 30 متر در جهان
بررسی‌ها نشان می‌دهد خانه‌های کوچک‌متراژ در جهان چندان هم کم سابقه نیست و موارد زیادی از آن وجود دارد. امروزه با وسعت شهرنشینی و افزایش قیمت زمین در شهرهای پیشرفته دنیا، آپارتمان‌هایی با متراژهای خیلی کوچک با نام «استودیو آپارتمان» به وجود آمده است. نام دیگر این آپارتمان‌ها، «آپارتمان‌های کارا» است که با توجه به اینکه این آپارتمان‌ها، تمامی مایحتاج یک واحد آپارتمانی را در حداقل فضای ممکن دربر می‌گیرند، نام‌گذاری صحیح و مناسبی است.
استودیو آپارتمان یک مفهوم جدید است که محبوبیت آن در سراسر جهان به سرعت رو به افزایش است. در این نوع آپارتمان‌ها، اتاق‌نشیمن، اتاق خواب و آشپزخانه در یک فضا با یکدیگر ترکیب شده است. در این آپارتمان‌ها هیچ دیواری بین فضاها برای تفکیک آنها از هم وجود ندارد. هرچند که در برخی از طراحی‌ها برای جداسازی فضاهای خدماتی مثل آشپزخانه از فضای خواب استراحت یا مجزا کردن فضای استراحت در خانه‌های مشترک از نیم‌دیوار استفاده میشود. استودیو آپارتمان‌ها نسبت به آپارتمان‌های سنتی بسیار ارزان‌تر هستند و مزایا و معایب خاص خود را دارند. مساحت این آپارتمان‌ها معمولاً بین 25تا 40 مترمربع است. البته آپارتمان‌هایی به مراتب کوچک‌تر از این متراژ نیز در کشورهایی از جمله ژاپن،کره‌جنوبی و چندین پایتخت اروپایی وجود دارد. از جمله در متراژ 7 تا 15 متر علاوه بر قیمت پایینی که برای خرید و اجاره استودیو‌آپارتمان‌ها نیاز است، از لحاظ هزینه‌های ماهانه قبوض نیز نسبت به آپارتمان‌های سنتی بسیار کم‌هزینه‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر هستند. به دلیل کوچک بودن این آپارتمان‌ها، برای گرم و سرد کردن فضای داخلی آنها به انرژی کمتری نیاز است. از این‌رو در مصرف انرژی بسیار مقرون‌به‌صرفه هستند. همچنین به دلیل ادغام شدن فضاها، یک منبع نوری می‌تواند چندین فضا را با هم روشن کند؛ بنابراین در این آپارتمان‌ها انرژی برق بسیار کمتری استفاده میشود.
همچنین موقعیت مکانی این آپارتمان‌ها معمولاً دلیل بالا رفتن تقاضای آنها محسوب میشود. قرار گرفتن در مرکز شهر یا در نقاطی از شهر با دسترسی آسان به وسایل حمل‌ونقل و سایر امکانات، از جمله خصوصیات استودیو آپارتمان‌ها است. به‌طور مثال در ژاپن بیش از 70 درصد از جمعیت کل کشور در شش شهر توکیو، یوکوهاما، اساکا، ناگویا، کیوتو و کوب متمرکز شده‌اند. در حال حاضر جمعیت شهر توکیو نزدیک به 9 میلیون نفر است و به عنوان یکی از مقاصد اصلی مهاجرت در این کشور شناخته شده است. همراه با مهاجرت افراد از روستاها به شهرها و اشتغال در کارخانه‌ها و شرکت‌های صنعتی در سال‌های 1950 تا 1960 میلادی، افزایش چشمگیر شهرنشینان ژاپن منجر به تقاضای بیشتر برای واحدهای مسکونی شد. لذا، به جهت ایجاد تناسب بین افراد ساکن در شهرها نوع سکونت از خانه‌های ویلایی به واحدهای آپارتمانی تغییر یافت. با افزایش عرضه واحدهای آپارتمانی، تمایل افراد نیز به این نوع از سکونت افزایش یافت.
از سایر عوامل موثر در بالا رفتن تقاضای افراد برای واحدهای اقامتی با متراژ پایین، تمایل افراد برای استقلال و زندگی جدا از سایر افراد خانواده بوده است. از این‌رو، تقاضا برای آپارتمان‌های بسیار کوچک و با متراژهای کمتر از 10 مترمربع در سال‌های اخیر در بیشتر شهرهای جهان رواج یافته و بر این اساس در این خانه‌ها میزان زمان مشغولیت افراد در خارج از منزل زیاد است و استفاده از خانه صرفاً کاربردی از محل اقامت و خواب است. در آلمان، اولین پروژه آپارتمان‌های استودیو در سال 2011 توسط یک پیمانکار در شهر فرانکفورت صورت پذیرفت. با وجودی که انتظار می‌رفت فروش این پروژه و ایجاد تقاضای این‌گونه از واحدهای مسکونی زمان‌بر باشد، لیکن در کمتر از یک ماه تمامی واحدهای این پروژه به فروش رسیدند و در حال حاضر پروژه‌های سریالی توسط این پیمانکار و پیمانکارهای مشابه در سراسر کشور آلمان انجام می‌پذیرد.
طراحی اولیه این آپارتمان‌ها به منظور استفاده دانشجویان صورت پذیرفت، ولی نه‌تنها دانشجویان که کارمندان و شاغلان فرانکفورت نیز از خرید و اجاره این استودیو آپارتمان‌ها استقبال کردند. برخلاف بسیاری از کشورها که به دلایل متعدد از جمله شرایط نامطلوب زندگی افراد، حداقل متراژ آپارتمانی را در قوانین کشوری خود تعیین و تصویب کرده‌اند، آلمان هیچ محدودیتی در حداقل متراژ واحدهای ساختمانی ندارد. هرچند که متراژ نرمال و متعارف آپارتمان برای یک فرد تنها در این کشور، بین 40 تا 50مترمربع تعریف شده است.
متقاضیان اصلی استودیو آپارتمان‌ها در آلمان و دیگر کشورهای اروپایی کسانی هستند که از طرفی قدرت خرید و اجاره آپارتمان‌های بزرگ را ندارند ولی از طرف دیگر، به میزانی از شرایط مطلوب برخوردار هستند که حاضر به زندگی در اقامتگاه‌های دولتی نیستند. این بدین معناست که عمده این متقاضیان را جوانان آلمانی از جمله دانشجویان و کارمندان مجرد تشکیل می‌دهند. در سال‌های اخیر تمایل این دسته از افراد جامعه علی‌الخصوص می‌توان به افرادی که خانه اولیه آنها غیر از شهر سکونت آنهاست، به واحدهای آپارتمانی بسیار کوچک با متراژ 20 تا 30 مترمربع بسیار افزایش پیدا کرده است. این دسته از افراد معمولاً کسانی هستند که برای ادامه تحصیل یا اشتغال به شهرهای مهم آلمان مهاجرت کرده و در این شهرها ساکن شده‌اند.
سایر اخبار این روزنامه
دکتر عباس هشی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با آفتاب یزد پاسخ می‌دهد
آیا در آینده زنان به سربازی می‌روند؟
جریانی به‌دنبال فراموش شدن جهاد وشهادت است باید درمقابل آن ایستاد
از خانه‌های هزار متری احمدی‌نژاد تا آپارتمان‌های 25 متری روحانی
بازی سیاسی با محرمانه‌ها
تلویزیون یک دهم وقتی که برای دوغ عالیس می‌گذارد به انتخابات اختصاص دهد!
مانور شرق در برابر ائتلاف غرب
گزارش آفتاب یزد از تبلیغات رایگان هنرمندان و شاخ‌های اینستاگرامی که به کسب و کار‌های نوپا رونق می‌بخشد
باز هم تیم اطلاع رسانی دولت
عراق به کجا می‌رود؟
قاچاق انسان
درباره رزمایش با چین و روسیه
طرد شدگان
بوی نامطبوع
صعود پرسپولیس به صدر جدول
