[لیلامهداد]  «یک تصادف به خاک سیاه نشاندم.» 12سالی است ساکن تهران شده، از همان روزی که عروس خانه «عماد» شد. «در تولیدی کار می‌کرد. بعد از مدتی خرج و دخل خانه با هم نخواند، من هم با «عماد» رفتم تولیدی برای کار.» همه‌چیز خوب بود تا آن شب پاییزی که «عماد» تصادف کرد و من بدبخت شدم: «کلاه ایمنی نداشت بیمه هم که نبود، زمین هم سُر بوده، همه‌چیز دست‌به‌دست هم داد تا بختم سیاه شود.»
زن گویی تازه این اتفاق برایش افتاده به پهنای صورت گریه می‌کند: «بعد از کار می‌رفت مسافرکشی با موتور. خدا رحم کرد آن شب مسافر تَرکش نبود وگرنه باید دیه آن را هم می‌دادیم. از خستگی زیاد دیدش خوب نبوده، کوچه هم تاریک بوده با موتور می‌زند به وانتی که پارک بوده.» مسافرکشی شبانه برای تسویه موتورسیکلتی بوده که اقساطی خریده بود. «عماد» سه بار کشکک زانویش را که در تصادف خرد شده بود، جراحی کرد، اما هنوز هم نمی‌تواند درست راه برود: «گردنش شکست، مهره‌های کمرش هم آسیب دید. به هر کسی که می‌شناختم رو زدم برای جمع کردن پول جراحی‌هایش. برادرم و خواهرشوهرم برایم وام گرفتند و هنوز هم قسط آنها را می‌دهم. اقساط وام مانده و شوهری که هنوز خانه‌نشین است و نمی‌تواند کار کند.»

 پشت هم بَد می‌آورم
«48میلیون پول رایج کشور را باید بدهم تا رضایت بگیرم.» کارخانه که تعدیل نیرو کرد طلاهای همسرش را روی ترازوی طلافروشی گذاشت تا امورات خانه بچرخد تا پیدا کردن کار دوباره: «می‌رفتم برای کارگری اما یک روز کار بود، 10روز نبود. باید کاری می‌کردم وام گرفتم تا پیک‌موتوری شوم.» پیشنهاد دوستان موتورسیکلت «باکستر» بود: «120میلیون رفتم زیر بار قرض اما چاره‌ای نبود. هر ماه 8میلیون تومان باید قسطش را بدهم.» ساکن شادآباد تهران است: «200میلیون پیش داده‌ام. 6میلیون و 500هم اجاره می‌دهم.»
همسرش بهیار بیمارستان امام خمینی است: «بالاخره با سیلی صورت‌مان را سرخ نگه داشتیم اما این تصادف همه معادلاتم را به‌هم زده.» «احمد» در میان خرج و برج زندگی، بیمه موتورسیکلت را فراموش کرده: «تقصیر مزدا3بود، اما باید خسارتش را بدهم. لامصب چراغش آسیب دیده که 35میلیون تومان هزینه‌اش است. بیمه‌ها به ماشین‌های بالای یک‌میلیارد تومان می‌گویند نامتعارف! بیمه هم بودم خسارت را نمی‌داد.» کارشان به شکایت کشیده: «مقصر شناخته شدم و باید رضایتش را بگیرم. صاحب ماشین هم می‌گوید چراغ ماشین را باید کامل پرداخت کنم.»

تصادفات سالانه کشوری رشد 25درصدی داشته است
15میلیون و 490هزار موتورسیکلت در کشور وجود دارد، البته سهم تهران 4میلیون و 570هزار دستگاه است، به‌عبارت ساده‌تر 30درصد موتورسیکلت‌های کشور در خیابان‌های پایتخت تردد دارند. به‌گفته رئیس پلیس راهور پایتخت 43درصد تردد موتورسیکلت‎ها برای کار، 18درصد برای تحصیل و 13درصد برای خرید است. «50درصد کشته‌شدگان تصادفات تهران، موتورسوارها هستند.» خبری که رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران از آن گفته بود. به‌گفته «جعفر تشکری‌هاشمی» این درصد از کشته‌شدگان به تخلفاتی است که از جانب موتورسوارها شاهدیم. «تشکری‌هاشمی» گفته بود؛ «آمارهایی از سوی بهداشت جهانی اعلام شده، نشان‌دهنده کاهش 12درصدی کشته‌های تصادفات از سال 2022تا 2023بوده است.» بنابرنظر رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران تصادفات در کشور ما با رشد 25درصدی از 15هزار و 500کشته سالانه به 20هزار کشته رسیده است.

تنها یک‌ونیم تا 2میلیون موتورسیکلت بیمه شخص ثالث دارند
براساس آمار بیمه مرکزی از حدود دوازده و نیم میلیون موتورسیکلت شماره شده در حال تردد طبق برآوردهای پلیس راهور حدود 11 تا یازده و نیم میلیون موتورسیکلت در حال تردد هستند و بقیه موتورسیکلت‌ها ممکن است اسقاطی باشند یا شرایط تردد را نداشته باشند. مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «کمتر از 2میلیون و گاهی یک تا یک‌ونیم میلیون موتورسیکلت بیمه شخص ثالث دارند، بنابراین نزدیک به 90درصد موتورسیکلت‌ها فاقد بیمه شخص ثالث هستند.» به‌گفته «مهدی قمصریان» به «شهروند» نداشتن بیمه شخص ثالث نخستین چالش است اگرچه چالش‌های بعدی موتورسیکلت‌ها مخاطراتی است که این وسیله نقلیه با ریسک بالا با آن دست به گریبان است.
به‌گفته «قمصریان» انتقاداتی هم در حوزه سیاست‌های مربوط به موتورسیکلت وجود دارد؛ انتقاداتی که بر این مسئله تأکید دارند چرا سیاست‌های احتیاطی و پیشگیرانه در این خصوص وجود ندارد. بنابرنظر مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی می‌شود درخصوص موتورسیکلت‌ها حجم موتور‌ها مورد بازبینی قرار بگیرد. به‌عنوان نمونه می‌توان درخصوص موتورهای برقی که قدرت موتور پایین‌تر و شتاب و سرعت کمتری دارند تمهیداتی درنظر گرفت، مشابه آنچه در کشورهای آسیای جنوب شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا اگر خدای ناکرده تصادفی اتفاق افتاد از شدت آسیب کاسته شود این در حالی است که در این قصه متاسفانه سیاست واحد و منسجمی نداریم.

قوانین داریم اما نیاز به ضمانت اجرایی دارند
«فرهنگ استفاده از کلاه ایمنی هم به تنهایی محل چالش درخصوص موتورسیکلت‌هاست.» مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی به «شهروند» می‌گوید: «تعداد بسیار بالایی از تصادفات که یک‌طرف ماجرا راکب موتورسیکلت است دچار ترومای مغزی می‌شوند هرچند طبق خبرها 50درصد کشته‌شدگان تصادفات تهران، موتورسوارها هستند این در حالی است که استفاده از کلاه ایمنی این آمار را به شکل معناداری کاهش خواهد داد.» به‌گفته «مهدی قمصریان» ما قوانینی درخصوص جرائم رانندگی، استفاده از کلاه ایمنی و... داریم هرچند قوانین نیاز به ضمانت اجرایی قوی دارند که مجری آنها فراجا و پلیس است.»
بنابرنظر «قمصریان» جرائم بیمه شخص ثالث صراحت ماده 42قانون است که تأکید دارد پلیس مکلف است وسایل نقلیه فاقد بیمه را شناسایی کرده و اعمال قانون کند و تا صدور بیمه‌نامه اجازه حرکت به وسیله نقلیه را ندهد اگرچه این مسئله خیلی جدی اتفاق نمی‌افتاد. در زمینه کلاه ایمنی هم همین‌ اتفاق تکرار می‌شود.»

جرائم از حیز انتفاع دور هستند
جرائم بازدارنده نیست؛ مسئله‌ای که خود پلیس هم بر آن تأکید دارد. به‌گفته مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی بسیاری از اعداد و ارقام جرائم رانندگی برای سال‌های بسیار دور است برای همین از حیز انتفاع دور است به‌عنوان نمونه جریمه فقدان بیمه شخص ثالث 50هزار تومان است که بی‌شک بازدارنده نیست. بنابرنظر «قمصریان» جرائم رانندگی ایران نه در قیاس با کشورهای توسعه‌یافته بلکه در مقایسه با کشورهای منطقه هم عدد قابل توجهی نیست و بی‌شک قانون‌گریزی با این مدل مهار نخواهد شد.
«قمصریان» با اشاره به این مسئله که برای کاهش آسیب‌ها چند موضوع را همزمان پیش برده‌ایم به «شهروند» می‌گوید: «تصادفات رانندگی، جرائم و... مسئله‌ای همه‌جانبه هستند.» او ادامه می‌دهد: «قانونگذار پیش‌بینی کرده هرگونه خدمت‌رسانی به وسیله نقلیه فاقد بیمه ممنوع است که اجرایی نمی‌شود.»

موتورسیکلت‌های نوشماره تخفیف 20درصدی
به‌گفته مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی از سال گذشته در زمینه موتورسیکلت کارهایی را شروع کرده‌ایم. قبل از این در صدور پلاک شرط بیمه بودن اجرایی نمی‌شد و انحراف از اجرای قانون بود اما خوشبختانه از ابتدای امسال صدور پلاک در کارخانه بدون بیمه‌نامه انجام نمی‌شود. قبل از این در سکوت مقرراتی صدور بیمه‌نامه کوتاه‌مدت صادر می‌شد یعنی برای پلاک شدن موتور بیمه 20یا 30روزه صادر می‌شد اما این اتفاق دیگر نمی‌افتد.
«مهدی قمصریان» می‌گوید: «در صندوق مرکزی بیمه پیشنهاد دادیم که الحمدلله به تصویب شورای‌عالی بیمه هم رسید و همانطور که اخیرا هیأت وزیران هم آن را تصویب و ابلاغ کرد این بود که همزمان با طرح‌های پیشنهادی ضمانت اجرایی را هم داشته باشیم.» به‌گفته «قمصریان» موتورسیکلت وسیله نقلیه دهک‌های پایین جامعه است برای همین موتورهای نوشماره شامل تخفیف 20درصدی می‌شوند درحالی‌که قبل از این تنها 5درصد تخفیف را شامل می‌شد، البته امکان صدور بیمه کوتاه‌مدت هم برای موتورهای نوشماره دیگر وجود ندارد: «در شرایط فعلی درخصوص موتورسیکلت و خودرو همسان‌سازی شده است و هر دو باید در زمان شماره‌گذاری بیمه یکساله داشته باشد با این تفاوت که موتورسیکلت تخفیف 25درصدی دارد.»

1000میلیارد تومان خسارت برای تصادفات موتورسیکلت‌ها!
فقدان بیمه شخص ثالث چالش دیگر راکبان موتورسیکلت در تصادفات است. به‌گفته مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی به «شهروند» در زمان تصادفات موتورسیکلت اگر مقصر باشد هزینه‌ای پرداخت نمی‌شود اما صندوق هزینه زیان‌دیده تصادف را پرداخت می‌کند اگرچه موتورسیکلت مکلف است خسارتی که صندوق پرداخت کرده را به صندوق برگرداند. «قمصریان» با اشاره به اینکه هزینه بیمه موتورسیکلت چیزی تقریبا روزی 4هزار تومان است، می‌گوید: «4هزار تومان از قیمت یک آب معدنی هم کمتر است اما جای سؤال است چرا موتورسیکلت‌ها برای بیمه اقدام نمی‌کنند!» بنابرنظر «قمصریان» سال گذشته صندوق تامین خسارت‌های بدنی 4هزار میلیارد تومان خسارت پرداخت کرده است از این میزان چیزی حدود 1000میلیارد تومان خسارت موتورسیکلت‌ها بوده است:«هر ساله 20تا 25درصد خسارت‌های پرداختی صندوق در قبال حوادثی است که موتورسیکلت‌ها در آن دخیل بودند.»
به‌گفته مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی دلیل بزرگ بودن عدد خسارات پرداختی درخصوص موتورسیکلت‌ها این است که تعداد بیمه‌شدگان موتورسیکلت بسیار پایین است. این در حالی است که با بیمه شدن این وسیله نقلیه درصورت تصادف بیمه‌ها مکلف به پرداخت خسارت هستند و دیگر نیازی نیست راکب خسارت را بازپرداخت کند: «نداشتن بیمه مشکلات عدیده‌ای به‌وجود می‌آورد. با توجه به مسائل مالی که شهروندان با آن روبه‌رو هستند، خرید بیمه‌نامه در شرایط اقتصادی هم توجیه عقلانی دارد و هم اقتصادی.»

نظم دادن به موتورسیکلت‌ها  در آن سوی مرزها  با انواع گواهینامه

بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورهای آسیایی دارای بالاترین نرخ تلفات جاده‌ای موتورسواران در جهان هستند. در تایلند 74درصد، در کامبوج 63درصد، در اندونزی 61درصد، در مالزی 58درصد و در سنگاپور 58درصد از کل تلفات حوادث ترافیکی مربوط به موتورسیکلت می‌شود.
هرچند هر کدام از کشورها برای پایین آوردن تلفات تصادفات موتورسیکلت‌ها تدابیری اندیشیده‌اند.
به‌عنوان مثال طبق قوانین وضع شده موتورسواران و حتی مسافران موظف به پوشش کلاه مخصوص در تمام طول رانندگی را دارند. در خیابان‌ها و جاده‌های ژاپن سمت چپ برای عبور وسایل نقلیه و سمت راست مخصوص عابران و دوچرخه‌سواران است.
تمامی موتورسواران موظفند در عابر پیاده یا جاهایی که عابر عبور می‌کند حق تقدم را اول به عابر بدهند بعد حرکت کنند. اما قوانین در اسپانیا کمی متفاوت است. در این کشور طبق قوانین کودکان زیر ۷سال نمی‌توانند حتی همراه با والدین خود سوار موتورسیکلت شوند.
 نکته جالب اینکه اسپانیا با توجه به نوع موتور و استفاده و طرح کاربردی آن گواهینامه‌های متفاوتی دارد. به‌عنوان مثال گواهینامه درجه (A1) اجازه رانندگی را در خیابان‌های شهر با موتورسیکلت‌های بدون اتاقک پهلو که حداکثر سیلندر آن ۱۲۵ سی‌سی و قدرت حداکثر آن ۱۱ کیلووات یا ۱۵ اسب بخار باشد، می‌دهد.
درحالی‌که گواهینامه درجه (A2) اجازه رانندگی موتورسیکلت را با یا بدون اتاقک پهلو و قدرت حداکثر ۳۵ کیلووات یا ۴۷ اسب بخار می‌دهد. برای دریافت این گواهینامه باید ۴ آزمون متشکل از دو امتحان تئوری و دو امتحان عملی را قبول شد اما گواهینامه درجه (A3) اجازه رانندگی موتورسیکلت با هر قدرت و وزن را می‌دهد و متقاضی دریافت آن باید یک دوره آموزشی خاص اداره راهنمایی و رانندگی را پشت‌سر بگذارد..