روزنامه ابتکار
1396/05/08
در پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک چه می گذرد؟ آن سوی ویترین
میدان امام خمینی را که به سمت خیابان سی‌تیر بیایید، کنار موزه پست، می‌رسید به سردر باغ ملی، سردری کاشی‌کاری‌شده با نقش دو شیر که تاجی را در میان گرفته‌اند. با گذر از این دروازه سفر جادویی شما هم آغاز میشود. وارد محوطه میدان مشق می‌شوید انگار پرت شده باشید به حدود صد سال پیش. هیاهوی خیابان امام خمینی (سپه) جایش را به صدای پرنده‌ها و خش‌خش حرکت برگ‌ها می‌دهد. کمی که جلوتر بیایید، سمت چپ‌تان ساختمانی است با حوضی آبی که چند پرنده طلایی شما را به سمت خودش می‌کشد، روی سردر ساختمان نوشته شده: «کتابخانه و موزه ملی ملک».چندین سال است که کتابخانه و موزه ملی ملک به مناسبت هفته کرامت تور ویژه گردشگری‌ای با عنوان «یک روز میهمانی در کتابخانه و موزه ملی ملک؛ صحنه و پشت صحنه»، برگزار می‌کند و در این بازدید درهای قسمت‌های غیرعمومی این موزه به روی شرکت‌کنندگان این تور باز میشود.
سفری با بلیت شانس
کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۶ توسط حسین آقا ملک تاسیس شد و به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی شد. این موزه تا سال ۱۳۷۵ در خانه ملک برپا بود. اما حاج حسین ملک از آغاز کار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ‌تر را پیش‌بینی کرد. بنابراین در۲۹ تیرماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (محل کنونی) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد. احداث ساختمان جدید در زمان حیات او ممکن نشد. تا این که آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در ۱۳۷۵ به پایان برد.
کتابخانه ملی ملک با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، یکی از شش گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران است اما این موزه به دلیل ارزش بالای نسخ خطی و آثار دیگرش اهمیت بالایی دارد. این موزه در طول این سال‌ها با خرید کتاب‌های خطی و چاپی از محل عواید موقوفات خود تلاش در غنی‌تر شدن و تخصصی‌تر شدن گنجینه خود دارد. این موزه در حال حاضر از هفت مجموعه با عنوان‌های مجموعه سکه، مجموعه آثار هنری، مجموعه هنر لاکی، مجموعه تمبر، مجموعه فرش مجموعه، بانو ملک و مجموعه آثار خوشنویسی تشکیل شده است. در این کتابخانه و موزه غیر از مخازن کتاب و تالارهای مطالعه، به دلیل وجود آثار مکتوب بسیار، بخش‌های مجهزی هم برای انجام امور فنی از قبیل مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی، جلدسازی و… ایجاد شده‌اند. بخش‌هایی که در حالت عادی کسی اجازه بازدید از آن‌ها را ندارد. اما از سال 1393 هر سال افراد محدودی در قالب توری چند ساعته شانس دیدن این قسمت‌ها را پیدا می‌کنند. این افراد بعد از اعلام خبری توسط روابط عمومی این مجموعه مبنی بر بازدید از پشت صحنه‌های این کتابخانه با تماس با شماره اعلام شده در این تور ثبت‌نام می‌کنند اما ظرفیت این بازدید بسیار محدود است و شما باید خیلی زرنگ و در عین حال خوش شانس باشید که جزوی از بازدیدکننده این بخش‌ها باشید. اما ایده چنین سفر هیجان‌انگیزی از کجا شروع شد؟
بازدیدی متفاوت
مریم حصارکی، راهنمای گردشگری، که در این تور علاوه بر کارشناسان موزه همراه بازدیدکنندگان است درباره ایده برگزاری تور پشت صحنه موزه به «ابتکار» می‌گوید: یکی از مقاصد جالب گردشگران ایرانی در خارج از کشور موزه لوور پاریس است. این موزه، پس از دریافت درخواست‌هایی مبنی بر بازدید در شب، چندسالی است که طی پروژه‌ای، توری شبانه برای گردشگران برگزار می‌کنند. مسئولان این موزه شب‌هایی از سال درِ این موزه را باز می‌کنند تا علاقه‌مندان در شب هم بتوانند این موزه را ببینند. اوایل خیلی از این طرح استقبال نمی‌شد اما امروز انقدر درخواست بازدید شب از این موزه بالا رفته که برای بازدیدکنندگان ساعت و دقیقه مراجعه به موزه هم معین می شود. بعد از دیدن این تجربه موفق، مسئولان موزه ملک به این فکر افتادند که اتفاقی مشابه را در کشور خودمان اجرا کنند. در موزههای ما امکان بازدید شبانه مهیا نیست. پس از رایزنی‌ها و هم‌فکری‌های بسیار قرار بر این شد که پشت صحنه این موزه به مخاطبان نشان داده شود تا ببینند روند کار یک موزه خصوصا موزه‌ای که در بخش آثار مکتوب تخصص دارد، چگونه است.
او دلیل جذابیت و اهمیت پشت صحنه یک موزه را این‌طور تشریح می‌کند:80 درصد فعالیت‌های یک موزه، پشت صحنه اتفاق می‌افتد و روند پیچیده و طولانی‌ای طی میشود تا یک اثر بتواند به مرحله ویترین برسد.
این راهنمای گردشگری در ادامه می‌افزاید: پس از مشورت تصمیم گرفته شد این بازدید در دهه کرامت این کار اتفاق بیفتد و افرادی که برای این تور ثبت‌نام می‌کنند، بخش‌هایی از خود موزه و همینطور پشت صحنه موزه را ببینند. این کار از سه سال پیش شروع شده و امسال سال چهارم برگزاری آن است که همزمان شده با هشتادمین سالگرد برپایی کتابخانه و موزه ملی ملک.
حصارکی درباره موزه‌هایی که چنین تور‌هایی را در کشور برگزار می‌کنند، می‌گوید: تا جایی که اطلاع دارم تنها موزه‌ای که حداقل در تهران پشت صحنه خود را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌دهد، موزه ملک است. چون چنین بازدیدهایی احتیاج به هماهنگی زیادی دارد. در چنین بازدیدهایی باید بخش مخزن و بخش مرمت آمادگی پذیرش بازدیدکنندگان را داشته باشند. کارشناسان هم باید آماده توضیح دادن روند کاری خودشان باشند که این اقدامات در خیلی از موزههای کشور فراهم نیست.
سفری با نسخه‌های خطی
موزه ملک یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های نسخ خطی در کشور است. اما یک نسخه خطی یا چاپ سنگی پس از خرید توسط موزه یا اهدا شدن، چه روندی را طی می‌کند تا به ویترین یک موزه برسد؟ برای جواب به این پرسش باید همراه سفر اعجاب انگیزی باشید به پشت درهای آهنی بخش حفاظت و مرمت یک موزه. برای اینکه بتوانید در این قسمت تردد کنید حتما باید از پاپوش‌های مخصوص استفاده کنید تا کمترین آلودگی وارد این بخش شود.
هر اثر به محض ورود به موزه وارد قسمت قرنطینه و آزمایشگاهی میشود. در این بخش در اولین اقدام، آسیب‌دیدگی‌های اثر بررسی میشود؛ اینکه قارچی روی اثر وجود دارد یا نه، چه عامل تخریبی‌ای به اثر صدمه می‌زند. پس از تشخیص این موارد، کارشناسان اقدام به از بین بردن این عوامل تخریبی از روی اثر می‌کنند. در این قسمت جنس ماده تشکیل‌دهنده کاغذ هم مشخص میشود تا در بخش مرمت، مرمتگران بتوانند از جنس مشابه خود کاغذ برای ترمیم قسمت‌های آسیب دیده کاغذ استفاده کنند. تشخیص مواد رنگی به کار رفته روی نسخه خطی هم از وظایف این بخش است.
پس از طی شدن این مراحل، اگر اثر نفیس باشد به آتلیه عکاسی پیشرفته‌ای منتقل میشود تا برای مستندنگاری از آن عکاسی شود. اما اگر کار ارزش کمتری داشته باشد، پس از قسمت قرنطینه مستقیما به بخش مستندنگاری می‌رود تا با دستگاه‌های بسیار پیشرفته از صفحات آن اسکن‌هایی با کیفیت بسیار عالی انجام شود تا علاوه بر مستندنگاری، محققان هم بتوانند به راحتی از محتوای این نسخه‌ها بدون آسیب به اصل نسخه دسترسی داشته باشند.
در قدم بعدی بعضی از آثار به مخزن می‌روند و بعضی دیگر هم وارد بخش مرمت می‌شوند. بخش مرمت، یکی از مهم‌ترین بخش‌های پشت صحنه موزه‌هاست. برای مرمت نسخ خطی مراحل طولانی‌ای باید پشت سر گذاشته شوند، پاکسازی، ترمیم و استحکام اثر از جمله اقداماتی هستند که در بخش مرمت روی اثر انجام میشود.
وقتی برگ برگ یک کتاب مرمت شد، نوبت بخش صحافی است که وارد عمل شود. البته در کتابخانه و موزه ملک بخش صحافی، تنها صحافی آثار خطی یا نفیس را به عهده ندارد. این مجموعه به دلیل وجود کتابخانه مدام احتیاج به تعمیر و مرمت کتاب‌های کتابخانه هم دارد. حالا دیگر پس از طی شدن تمام مراحل وقت آن است که اثر به مهم‌ترین بخش موزه یعنی بخش مخزن کتابخانه برود.
سسمی سسمی باز شو
بازدید از مخزن کتابخانه و موزه ملک اسرارآمیزترین بخش این تور چند ساعته است. در این بخش علاوه بر پاپوش، کاورهایی شبیه کاورهای اتاق عمل در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد. مخزن حساس‌ترین قسمت کتابخانه و موزه است که باید از هرگونه آلودگی پاک باشد. در این بخش آثار با توجه به نوع مراقبت و نگهداری‌شان در قسمت‌های مجزا قرار می‌گیرند. سنسورهایی مدام حرارت، نور و دمای محیط را چک می‌کنند تا شرایط مناسبی برای حفظ آثار فراهم باشد. در این بخش نوشاد رکنی، رئیس اداره اطلاعات فرهنگی و حفاظت فنی بازدیدکنندگان را همراهی می‌کند. در قسمت مخزنِ نسخه‌های خطی کتاب‌های نفیس مختلف در طبقات به صورت خوابیده نگهداری می‌شوند.
بعضی‌ها در پوششی مخصوص پیچیده شده‌اند تا از بیشتر گزند آلودگی و رطوبت حفظ شوند. بعضی از کتاب‌ها هنوز مرمت نشده‌اند، بعضی دیگر جلدهای چرمی نفیس دارند، کتاب‌هایی هم با جلد گل و مرغ آراسته شده‌اند. کتاب‌ها را که ورق می‌زنند، چشمان‌تان روی صفحات مذهب آن خیره می‌ماند، خطاطی‌ها، تذهیب‌ها، صفحه‌آرایی‌ها، رنگ آمیزی‌ها همگی شما را محسور خودشان می‌کنند. به گفته نوشاد رکنی، قرآنی منتسب به خط امام حسن (ع) قدیمی‌ترین اثر خطی کتابخانه و موزه ملک است. مخزن کتب خطی تنها قسمتی از مخزن موزه و کتابخانه ملک است که برای بازدید از مخزن در نظر گرفته شده است.
با بازدید از مخزن، این سفر اعجاب انگیز به پایان می‌رسد.
سایر اخبار این روزنامه
وزیر کشور:
رئیس‌جمهور کاملا موافق واگذاری اختیارات به استان‌ها ست
«ابتکار» پیامدهای برکناری نواز شریف و مشکل ناامنی در مرزهای شرقی را بررسی می‌کند
«ابتکار» از آخرین فهرست احتمالی کابینه دولت دوازدهم گزارش می‌دهد
ابقای 8 وزیر و کاهش زنان کابینه
جلال خوشچهره
جوانگرایی؛ شعار پیشرو یا عوامگرا؟
در پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک چه می گذرد؟
آن سوی ویترین
تاثیر افزایش قیمت نهاده‌های ساختمانی و کاهش سود بانکی بر بازار مسکن بررسی شد
تداوم سختی های خانه دار شدن
تنها رودخانه سابقا قابل کشتیرانی ایران همچنان اسیر گل ولای است
در جستجوی سرای ابدی سینماگران
خانه دوست کجاست؟
کمیسیون امنیت ملی کلیات طرح مقابله با اقدامات آمریکا را تصویب کرد
معاون اول رئیس جمهوری :
اگر رئیس جمهوری مصلحت ببیند، در دولت بعدی کمک خواهم کرد
احمد مازنی:
شهردار پایتخت به دنبال پل زدن از بهشت به پاستور نباشد
هفتمین جلسه محاکمه دو متهم فساد نفتی برگزار شد
چرا آمریکا و متحدان اروپایی
خواهان توقف برنامه موشکی ایران هستند؟
استراتژی دشمن، خشمگین کردن ماست
قصه شیرین آب، الفبای زندگی
