حسین طاهری فرد

19 آذر و چند روز پس از موعد قانونی تقدیم لایحه بودجه، حسن روحانی لایحه بودجه 1397 کل کشور را به رئیس مجلس‌شورای‌اسلامی تقدیم کرد. دولت لایحه بودجه سال آینده را با جمع منابع، یک میلیون و ۱۹۴ هزار میلیارد تومان و بودجه عمومی ۴۲۴ هزار میلیارد تومانی را به مجلس تقدیم کرده است. طبق گفته رئیس‌جمهور برای اولین بار
در لایحه بودجه سال 1397 کل کشور، پرداخت اعتبار به دستگاه‌ها بر مبنای عملکرد سه ماهه آنها خواهد بود و در لایحه بودجه، بودجه سال آینده کل کشور برون‌سپاری‌ها و کاهش بودجه جاری کشور در دستور کار دولت قرار گرفته است. از صحبت‌های حسن روحانی مشخص است که دولت سیاست‌های انقباضی به کار بسته است و در شرایط فعلی وضع
کشور خوب نیست. براساس مستندات لایحه بودجه 97 کل کشور، بودجه پیشنهادی سال آینده نسبت به بودجه مصوب 1396 کل کشور از رشد 11 درصدی برخوردار است.
در دولت دوازدهم با توجه به قول روحانی مبنی بر « در اولویت بودن آموزش‌و‌پرورش»، انتظار می‌رفت تغییرات مثبتی را در بودجه سال 97 آموزش‌و‌پرورش شاهد باشیم. اما پس از رونمایی از لایحه بودجه سال 97 کل کشور، مشخص شد که بودجه پیشنهادی سال آینده آموزش‌و‌پرورش از رشد قابل قبولی برخوردار نبوده و سال آتی، سال دشوار مالی برای آموزش‌و‌پرورش خواهد بود و هم‌چنان کسری بودجه و ناتوانی در پرداخت معوقات فرهنگیان ادامه خواهد داشت.


در لایحه بودجه سال 97 کل کشور برای نخستین بار بودجه آموزش‌وپرورش به طور استانی محاسبه شده است. با توجه به لایحه بودجه 97 کل کشور، در مجموع اعتباری معادل 36 هزار میلیارد تومان در لایحه بودجه برای وزارت آموزش‌وپرورش درنظر گرفته شده که شامل اعتبارات استانی و ستادی آموزش‌و‌پرورش می‌باشد. بدون تردید تغییر بودجه‌ریزی نیز مانند هر تغییری پیامدهای مثبت و منفی خواهد داشت که نیازمند
اصلاح تدریجی است. با این حال باید توجه داشت که نظام بودجه‌ریزی استانی از یک سو به‌عنوان یک نظام مدیریتی باعث ارتقای کارایی و اثربخشی مصرف منابع و اعتبارات سازمانی می‌شود و از سوی دیگر با تمرکززدایی می‌تواند نظارت جدی‌تری بر عملکردها را به‌دنبال داشته باشد که این خود نشانی از یک دگرگونی واقع‌بینانه دارد.
علیرغم اینکه بودجه آموزش‌و‌پرورش در هر کشور نشان‌دهنده اهمیتی است که دولت‌مردان به بخش آموزش می‌دهند و یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها محسوب می‌شود، اما بودجه سال 97 آموزش‌و‌پرورش در مقایسه با بودجه سال جاری افزایش قابل توجهی پیدا نکرده است. بودجه سال آتی آموزش‌و‌پرورش با افزایش حدود 11 درصد به 35 هزار و 984 میلیارد تومان رسیده که از نظر «عددی» نسبت به 96 افزایش داشته است اما چون این افزایش متناسب با هزینه‌های آموزش‌و‌پرورش نیست عملاً می‌توان گفت که هیچ افزایشی در بودجه این وزارتخانه صورت نگرفته و حتی با کاهش نیز مواجه شده است. «کاهش نامرئی» بودجه ۹۷ آموزش‌و‌پرورش نسبت به کل بودجه کشور در شرایطی رقم خورده که هزینه‌های آموزش‌و‌پرورش کاهش پیدا نکرده است. افزایش 11 درصدی بودجه برای سال آینده یعنی بودجه تعیین شده آموزش‌و‌پرورش « فقط کفاف پرداخت حقوق و مزایای کارمندان و پرسنل این وزارتخانه‌ را
دارد » و عملاً مشکلات اقتصادی فرهنگیان در سال آینده هم پا برجا خواهد بود.
در بودجه سال جاری سهم آموزش‌و‌پرورش از بودجه کل کشور 8/9 (نه و هشت دهم) بود که در سال 97 سهم آموزش‌و‌پرورش از بودجه عمومی کشور نزدیک به 4/8 (هشت و چهار دهم) رسیده است. بنابراین می‌توان گفت که در لایحه بودجه سال 97، سهم آموزش‌و‌پرورش از بودجه عمومی دولت کاهش یافته و این مهم زمانی اهمیت خود را نشان می‌دهد که رشد بودجه مصوب وزارت آموزش‌و‌پرورش باید با رشد بودجه مصوب دولت مورد توجه قرار گیرد که شوربختانه افزایش بودجه متناسبی در این مقطع حاصل نشده است.
لازم به ذکر است بودجه عمومی دولت بخشی از بودجه کل است که در سال 97، کمتر از 36 درصد از کل بودجه را تشکیل می‌دهد. این بدان معناست که سهم آموزش‌و‌پرورش از کل بودجه حدود 3 درصد است که از این مقدار بیش از 98 درصد صرف هزینه‌های جاری و پرداخت حقوق و مزایای پرسنل می‌شود؛ به عبارت دیگر پول چندانی برای هزینه‌کردن در سایر بخش‌ها، تجهیز مدارس و تامین امکانات آموزشی باقی نمی‌ماند، در نتیجه چنین بودجه‌ای، افت همیشگی کیفیت آموزشی در ایران و نارضایتی فرهنگیان از وضعیت معیشتی خود قابل پیش‌بینی است.
فرآیند بودجه‌ریزی و تعیین اعتبارات وزارت آموزش‌و‌پرورش در دو دهه گذشته بیانگر آن است که اعتبارات وزارت آموزش‌و‌پرورش از یک روند صعودی واقع‌بینانه و منطقی برخوردار نبوده است. افزایش ناکافی و نامتناسب بودجه آموزش‌و‌پرورش در سال‌های گذشته باعث شده است تا بزرگ‌ترین دستگاه اجرایی کشور هر سال از نظر اقتصادی ناتوان‌تر شده و با مشکلات بسیار جدی دست به گریبان
باشد. کم‌توجهی در بودجه آموزش‌و‌پرورش
به‌ وضوح در هر سال تکرار شده است و قربانی این بی‌توجهی‌ها، خانواده بزرگ فرهنگیان و
13 میلیون دانش‌آموز خواهد بود.
سهم کم‌رنگ آموزش‌و‌پرورش از بودجه
سال 97 گویای این واقعیت تلخ است که در بر همان پاشنه قبل می‌چرخد و دولت‌مردان اعتدال دغدغه اصلاح ساختار ناکارآمد زیربنایی‌ترین نهاد توسعه‌ای کشور را ندارند و برخلاف تمامی اظهارنظر‌ها و ادعاها، نگاه دولت به مقوله آموزش‌و‌پرورش تغییری نکرده و تمامی برنامه‌های دولت دوازدهم در حد همان «شعار» باقی مانده است.
با این حساب باید منتظر ماند و دید، واکنش نمایندگان مجلس به لایحه‌ بودجه 97 و سهم آموزش‌و‌پرورش در بودجه تقدیمی دولت چه خواهد بود؟ بی‌شک ساماندهی مشکلات و معضلات مالی فرهنگیان و ارتقای شان ‌و ‌منزلت اجتماعی آنان به «شعار» نیست و نیازمند بودجه است، اما سوالی که مطرح می‌شود این است که بدون بودجه چگونه می‌توان آن را اجرا کرد؟!