ولیعهد ماندلا بر مسند قدرت

پس از سال‌ها تلاش برای پایین‌کشیدن جاکوب زوما از مسند قدرت و بالا گرفتن گمانه‌زنی‌ها برای موافقتش با دست‌کشیدن از صندلی ریاست‌جمهوری طی چند ماه گذشته، بالاخره چهارشنبه گذشته پس از ۹ سال زمامداری استعفا داد.
جایگاه جاکوب زوما از همان دسامبر گذشته و همزمان با پایان یافتن آخرین دوره رهبری حزبش (ای‌ان‌سی) متزلزل شده بود و تقریبا همه انتظار داشتند که با انتخاب سیرل راماپوسا به عنوان رهبر جدید حزب حاکم، رایزنی‌ها برای کنار رفتن زوما شتاب بگیرد. سایه اتهام‌های فساد مالی در ۹ سال گذشته همیشه گریبانگیر جاکوب زوما بود.
این اتهام‌ها به ویژه در چند ماه گذشته که زوما به رانت‌خواری و دادن امتیاز به خانواده هندی‌تبار گوپتا متهم شده بود، شدت یافته بود. اگرچه هم جاکوب زوما و هم گوپتاها بارها چنین اتهام‌هایی را رد کردند، اما این اواخر گزارش‌ها و اخبار متعددی زوما را فاسد و دست‌نشانده و نظام تحت ریاست او را الیگارشی معرفی می‌کردند. زوما همچنین با احتمال بازگشایی پرونده‌های قدیمی خود که در اواخر دهه ۹۰ میلادی او را به پولشویی، فساد، اختلاس، و در مجموع به ۱۸ عمل غیرقانونی متهم کرده بودند روبه‌رو است.
شامگاه چهارشنبه گذشته رییس‌جمهور آفریقای جنوبی در تلویزیون دولتی اعلام کرد که از مقام خود کناره‌گیری کرده است. کناره‌گیری جاکوب زوما زیر فشار حزب حاکم کنگره ملی آفریقا (ای ان سی) صورت گرفت. سران حزب دوشنبه شب گذشته به زوما ۴۸ ساعت برای تصمیم‌گیری فرصت داده و تهدید کرده بودند که در صورت پافشاری رییس‌جمهور برای ادامه کار، با رای عدم اعتماد در پارلمان وی را برکنار خواهند کرد.


بزرگ‌ترین اتهام علیه او، رشوه‌گیری در یک معامله میلیاردی اسلحه است. سیاستمدار ۷۵ساله از سال ۲۰۰۹ رییس‌جمهور آفریقای جنوبی بود. مقامات ای ان سی از کناره‌گیری او ابراز خرسندی کردند، زیرا به گفته آنها بقای او در پست ریاست جمهوری می‌توانست زیان‌هایی جدی به حزب و طرفداران آن وارد کند. احزاب اپوزیسیون خواستار انحلال پارلمان شده‌اند تا زمینه برای انتخابات زودرس فراهم شود.
مولتی‌میلیونر و محبوب ماندلا
پنجشنبه گذشته، یک روز پس از کناره‌گیری جاکوب زوما، پارلمان آفریقای جنوبی سیریل راماپوسا را به عنوان رییس‌جمهور‌ جدید این کشور برگزید. این حقوقدان و مبارز ضدنژادپرستی، زمانی صاحب امتیاز مک‌دونالد در آفریقای جنوبی بوده است.
راماپوسا سال‌ها با آپارتاید جنگیده است. او در عین حال از طریق فعالیت‌های اقتصادی ثروتمند شده است. زمانی حتی فست‌فود زنجیره‌ای مک‌دونالد در آفریقای جنوبی متعلق به او بود. او اینک در برابر چالشی جدید قرار گرفته است.
راماپوسای مولتی‌میلیونر گرچه شاید قلب مردم را به عنوان رییس‌جمهور تسخیر نکرده باشد، اما شهروندان آفریقای جنوبی این سیاستمدار و حقوقدان ۶۵ ساله را به عنوان مدیر و مرد عمل، فردی شایسته می‌دانند. افزون بر این، این معاون پیشین رییس‌جمهور آفریقای جنوبی، برخلاف سلف خود جاکوب زوما، آلوده به ماجرای رسوایی‌های مالی نبوده است.
بخت بالای کنگره ملی آفریقا
آفریقای جنوبی با انتخاب رییس‌جمهور جدید نفس راحتی می‌کشد، اما راماپوسا بایستی اکنون این کشور را برای یک آغاز مجدد سیاسی و اقتصادی یاری کند. با وجود موفقیت اخیر اپوزیسیون در انتخابات محلی، به نظر می‌رسد که پیروزی حزب حاکم کنگره ملی آفریقا در انتخابات سال ۲۰۱۹، با قرار گرفتن راماپوسا در راس آن، قطعی باشد.
سیریل ماتاملا راماپوسا از ناحیه سووتو، از نواحی حاشیه‌نشین جنوب غربی ژوهانسبورگ برخاسته است؛ همان جایی که زمانی چهره‌های برجسته ضد آپارتاید همچون نلسون ماندلا و دزموند توتو در آن زیسته بودند. رژیم آپارتاید دو بار راماپوسا را برای چندین ماه به زندان افکند، اما او همچون زوما، زیستن در تبعید را انتخاب نکرد.
حمایت از اتحادیه‌های کارگری
راماپوسا در سال‌های ۱۹۸۰ میلادی برای تقویت اتحادیه‌های کارگری، که از معدود سازمان‌های قانونی برای سیاهان در رژیم نژادپرست آپارتاید بودند، تلاش زیادی کرد. او به‌سرعت اتحادیه کارگران معدن را به بزرگ‌ترین سندیکای آفریقای جنوبی تبدیل کرد. پس از آنکه حکومت اقلیت سفیدپوست به کنگره ملی آفریقا اجازه فعالیت مجدد داد، راماپوسا دبیرکل این حزب و به این ‌ترتیب نفر دوم آن پس از رهبر کنگره، نلسون ماندلای از بند رسته شد.
ولیعهد ماندلا
سیریل راماپوسا سپس در سال‌های آینده از مذاکره‌کنندگان اصلی برای جابه‌جایی قدرت در آفریقای جنوبی و نیز از بانیان تدوین قانون اساسی جدید این کشور بود.
بسیاری جوان عمل‌گرای آن روزها را ولیعهد ماندلا می‌دانستند. ری‌هارتلی، روزنامه‌نگار و زندگینامه‌نویس راماپوسا، می‌گوید: گویا نلسون ماندلا، نماد آزادی آفریقای جنوبی، ۲۰ سال پیش از امروز خبر داشت وقتی که گفت‌ سیریل راماپوسا نقشی بزرگ در تحول دموکراتیک آفریقای جنوبی داشته و از توان مدیریتی چشمگیری برخوردار است. راماپوسا‌ اما در سال ۱۹۹۷ از سیاست کناره گرفت و ماندلا، تابو امبکی را جانشین خود کرد.
سیریل راماپوسا به فعالیت اقتصادی روی آورد و از جمله از راه سرمایه‌گذاری در حوزه معدن مولتی‌میلیونر شد. او در شرکت‌های بسیاری سهم دارد و حتی مدتی نیز صاحب امتیاز فست‌فود زنجیره‌ای مک‌دونالد در آفریقای جنوبی بوده است. مجله فوربس دارایی راماپوسا را ۴۵۰ میلیون دلار برآورد کرده است.
طرد سیاسی
سال ۲۰۱۲ همزمان بود با طرد سیاسی راماپوسا؛ زیرا او متهم شده بود که به عنوان عضو شورای نظارت بر شرکت استخراج معدن لونمین، در کشتن حدود ۳۰ کارگر اعتصاب‌کننده در معدن ماریکانا به ضرب گلوله، مسوولیت داشته است. او اما دوباره در سال ۲۰۱۴ به عنوان معاون زوما به جهان سیاست بازگشت. برخی ناظران، نه چندان به شوخی، می‌گویند که داشتن رییس‌جمهور ثروتمند خوب است، زیرا او به سادگی به فساد مالی کشیده نمی‌شود. راماپوسا مدتی طولانی به‌خاطر نداشتن حمایت کافی در کنگره ملی آفریقا از رسیدن به راس قدرت بازمانده بود. او در جریان جنگ قدرت بر سر ریاست حزب کنگره ملی آفریقا در دسامبر سال گذشته (۲۰۱۷) تنها توانست با اکثریتی شکننده در مقابل نامزد مورد نظر زوما به پیروزی برسد. رقیب راماپوسا در جریان این رای‌گیری، نکوسازانا دلامینی زوما، یکی از روسای پیشین کمیسیون اتحادیه آفریقا و همسر سابق جاکوب زوما بود.
مبارزه با فساد
اینک چالش‌های بزرگی در انتظار راماپوسا هستند. پالایش کابینه زوما نخستین انتظاری است که از رییس‌جمهور جدید می‌رود. بسیاری از وزیران زوما متهم به فساد مالی یا ناکارآمدی هستند. راماپوسا سپس باید این کشور ۵۵ میلیون نفری را دوباره راه بیندازد. آفریقای جنوبی پیشرفته‌ترین کشور قاره آفریقاست، اما شکاف عمیق بین فقیر و غنی، رسوایی‌های مالی، نظام فرسوده آموزشی و نرخ بیکاری تقریبا ۲۸ درصدی، بسیاری از شهروندان این کشور را سرخورده، مایوس و خشمگین کرده است.
اقتصاد بیمار آفریقای جنوبی
آفریقای‌جنوبی به لحاظ نابرابری اجتماعی و اقتصادی در جایگاه بدترین‌های جهان قرار دارد و بیش از نیمی از جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. اتهام‌های فساد دولتی در دوران زمامداری جاکوب زوما هم به این باور که حکمفرمایی حزب ای‌ان‌سی به وخامت شکاف اجتماعی، رانت‌خواری و رواج الیگارشی دامن زده است کمک کرده؛ این باور که قشر خاصی به علت مرتبط بودن با بدنه قدرت وضع شان خوب شده آن هم به بهایی که از جیب مردمان عادی آفریقای جنوبی پرداخت شده است. همزمان در میان بسیاری از سیاهپوستان این کشور این باور تقویت شده که با وجود برچیده شدن آپارتاید هنوز ساختار قدرت در آفریقای‌جنوبی متاثر از همان نظام حکومتی است و به ویژه در عرصه‌هایی چون اقتصاد و اصلاح اراضی هنوز در بر همان پاشنه می‌چرخد. روند استرداد و اصلاحات ارضی زمین‌های کشاورزی که در دوران آپارتاید سفیدپوستان از چنگ سیاهپوستان درآورده بودند، به طور دردناکی آهسته پیش می‌رود. با وجود گذشت ربع قرن از سقوط نظام آپارتاید در آفریقای جنوبی، هنوز ۹۵ درصد از دارایی‌ها متعلق به جمعیت ۱۰ درصدی سفیدپوستان این کشور است و میانگین درآمد سفیدپوستان پنج برابر سیاهپوستان است. ای‌ان‌سی که از سال ۱۹۹۴ تا کنون حاکمیت را در دست داشته وعده داده که روند اصلاحات ارضی را تسریع کند و حتی از اصلاحات قانونی با هدف سلب مالکیت بدون پرداخت غرامت سخن به میان آورده است. این حزب همچنین سیاست تغییرات رادیکالی در تحول اقتصادی را سر داده که از شعار سپردن بخش مهمی از قدرت اقتصادی به اکثریت سیاهپوست این کشور حمایت می‌کند، اما چالش پیش روی این حزب آن است که اگر می‌خواهد اعتماد به سرمایه‌گذاری در آفریقای‌جنوبی را احیا کند باید ابتدا ثابت کند که آفریقای‌جنوبی در سرازیری که زیمبابوه با رابرت موگابه به آن سقوط کرد، نیفتاده است. به این ترتیب، ایجاد توازن میان مطالبات حامیان حزب و همزمان بازگرداندن اعتماد و رونق به اقتصاد بیمار آفریقای‌جنوبی، بزرگ‌ترین چالش‌های حزب ای‌ان‌سی در انتخابال سال آینده (۲۰۱۹) خواهد بود.