اثر روانی زندگی پس از زندگی

چند سالی است شبکه ۴ سیما برنامه مخاطب‌پسندی با عنوان «زندگی پس از زندگی» و با درون‌مایه دنیای پس از مرگ را قبل از افطار روی آنتن می‌برد. از آنجایی که دنیای پس از مرگ شاید برای انسان زمینی حتی ناشناخته‌تر از عمق کهکشان‌ها باشد، موجب‌شده کنجکاوی برخی از افراد برای شناخت آن برانگیخته شود و از طرف دیگر برخی حتی مایل به انکار آن باشند.
برنامه زندگی پس از زندگی با نشان دادن روایات متعدد افراد از اتفاقات پس از مرگ، تلاش کرده تا شبهات در مورد غیرواقعی بودن دنیای دیگر را برای مخاطب برطرف کند. در این اتفاقات که عمدتاً از سوی تجربه‌گران ایرانی و به طور پراکنده توسط افرادی از دیگر کشور‌های دنیا روایات می‌شود، اشتراکات بسیاری وجود دارد که موجب ایجاد ظن قوی در مخاطب نسبت به واقعی بودن آنهاست. روایاتی که از زندگی پس از مرگ توسط تجربه‌گران برنامه نقل می‌شود، ترکیبی از حس امید و اشتیاق برای تجربه نعمت‌های زندگی پس از مرگ و همچنین هراس فراوان از عذاب‌های ترس‌آوری ایجاد می‌کند که بابت هر گناه کوچک و بزرگ ممکن است انسان در دنیای دیگر تجربه کند. فضایی که در برنامه زندگی پس از زندگی نسبت به مرگ و پس از آن نمایش داده می‌شود، در بسیاری از افراد که عمدتاً از بخش مذهبی جامعه به شمار می‌آیند، موجب تغییر رفتار به سمت معنویت و همچنین دوری از بسیاری از گناهان می‌شود. تأکید بر اجتناب از مدیون شدن به مردم و رهایی از حق‌الناس یکی دیگر از تأثیرات قابل پیش‌بینی این برنامه روی مخاطبان خود است. مخاطبان این برنامه حدود ۹۰ دقیقه در فضایی قرار می‌گیرند که فردی با جایگاه اجتماعی مشخص از تجربه‌های خود در حالت نزدیک به مرگ می‌گوید و طی برنامه صدق گفتار او بار‌ها مورد سنجش قرار می‌گیرد.
تأکید تجربه‌گر بر واقعی بودن وعده‌هایی که مخاطبان بار‌ها آن‌ها را در قرآن و روایات معصومین شنیده‌اند و همچنین تأثیر زیاد نکات اخلاقی و معنوی که شاید به طور متداول انسان به آن‌ها بی‌تفاوت باشد، قابل پیش‌بینی است که موجب شود تا پس از دیدن هر بخش از این برنامه فرد در مورد رفتار و اهداف خود در زندگی بازنگری داشته باشد. با این حال طبیعتاً قرار نیست بعد از این برنامه نیز به یکبار در تمام مخاطبان اتفاق خارق‌العاده‌ای نمایان شود، چه آنکه فرد تجربه‌گر در حال انتقال روایتی از اتفاقی است که خود او دیده و حتی اگر نسبت به این اتفاق علم حضوری هم داشته‌باشد، علم بینندگان فقط علم حصولی است.
با این حال می‌توان گفت این برنامه خود تلنگری است که می‌تواند تأثیر کوچک یا بزرگی بر زندگی ماشینی انسان داشته‌باشد تا ساعتی به هدف اصلی زندگی باز‌گرداند و او را که در زندگی شهری از واقعیت هستی غافل شده به فکر فرو برد. اینکه این انسان قرار است چه مقدار از این برنامه تأثیر پذیرد، احتمالاً بیشتر به میزان آمادگی روحی او بستگی دارد.
در مواجهه با این برنامه البته طیف دیگری نیز متصور است. افرادی که با استدلال‌های عقلی یا حتی از سر عناد با رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران به کل مخالف زندگی پس از زندگی هستند. به هر حال، قابل‌پیش‌بینی است هر برنامه‌ای که به نوعی به مسائل ماورایی می‌پردازد با مخالفت عده‌ای روبه‌رو شود. از یک‌سو این مسئله به دلیل کاملاً شناخته‌شده نبودن، محل سؤالات علمی بسیار است و از سوی دیگر جامعه شامل معدود افرادی هم هست که به نوعی خود را فارغ از این مسائل دانسته و منکر وجود آن‌ها هستند. همچنین به نظر می‌رسد یکی از مسائل مهمی که موجب می‌شود افراد در برابر این برنامه و مانند آن قرار بگیرند مشکلات مالی و اشتباهات برخی از مسئولان است. بخشی از جامعه که از شرایط زندگی خود ناراضی است، تلاش دارد با رفتار خلاف مذهب رسمی کشور به نحوی این مخالفت را ابراز کند و حتی زمانی که در برابر استدلال‌های قوی در مورد اشتباه بودن این رفتار‌ها قرار می‌گیرد نیز به جای تفکر مجدد تلاش دارد با تکذیب و نادیده گرفتن آن حقیقت به نوعی خود را از آن رها کند تا اینکه به دنبال اصلاح رفتار خود باشد.