روزنامه قانون
1396/10/18
تاراج ميراث توسط جويندگان گنج
با اجرای طرحی ناسازگار با قانون های میراث فرهنگی از سوی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کازرون و با همکاری دِهیاری روستای تاریخی تَنگِ قَندیل به عرصه سنگ نگاره ساسانی نامدار به «تَنگ قَندیل»، دست اندازی شده و جلوی این اثر تاریخی و کف زمین را با ماسه و شن بالا آورده و پوشانده و هموار کرده اند! این اقدام افزون بر سرپیچی از قانون های میراث فرهنگی، انگیزه آسیب رسانی بیشتر و دسترسی ساده تر افراد سودجو و ناآگاه به هویت ملی و میراث گذشتگان خواهد بود و خطری جدی برای سنگ نگاره‌ارزشمند و بی همتای ساسانیِ تنگ قندیل به شمار می‌آید.سنگ نگاره ساسانی نامدار به تَنگ قَندیل که در روستایی به همین نام جای گرفته است از یگانه ترین و سالم‌ترین سنگ نگاره های ساسانی کشور به شمار می آید که نزد پژوهشگران از ارزش فراوانی برخوردار بوده و از دیدگاه مطالعات باستان شناسی، جایگاه ویژه ای دارد. با این وجود در چند سال گذشته، روش نگهداری و پاسداری از این یادمان تاریخی و ملی به درستی انجام نگرفته است. کند و کاوهای غیرمجاز افراد سودجو و نابِخرد در پیرامون و عرصه این یادگار نیاکانی که از گذشته وجود داشته، شتاب بیشتری گرفته و همچنان ادامه دارد و تهدیدی جدی برای میراث ساسانیان به شمار می آید. ترک و شکاف های ریز و درشت روی سنگ نگاره تنگ قندیل رو به فزونی است و یکی از چالش های بزرگ این یادمان باستانی مانند دیگر سنگ نگاره های کشور به‌حساب‌مي‌آيد.
يادمان ملي رها شده
گذشت زمان و رِخنه عوامل طبیعی مانند باد ،باران و آفتاب و ... بر سنگ نگاره‌تنگ قَندیل و رسیدگی نکردن و رها کردن این یادمان ملی از سوی سرپرست اصلی آن یعنی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و نبود برنامه ای فراگیر (جامع) برای پاسداری و نگهداری اصولی آن از سوی سازمان میراث فرهنگی، همواره چالشی مهم و اساسی برای این سنگ نگاره ارزشمند ساسانی بوده است. همچنین رخنه عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ ها) روی اثر از دیگر دشواری های این یادگار ملی به شمار می آید.
تخريب جويندگان گنج
همین چند سال پیش بود که قاچاقچیان اَموال فرهنگی به انگیزه پوچ یافتن گنج، به پایین و سمت راست اثر آسیب‌های برگشت ناپذیری رسانده و آن را با خطر جدی رو‌به‌رو کرده بودند. هر چند که با آگاهی یافتن به‌موقع سازمان میراث فرهنگی و رسیدن دوستداران میراث‌فرهنگی و سرپرستان این روستا در کنار این یادمان ملی، سودجویان در اقدام نابخردانه خود ناکام ماندند اما تجربه تلخ گذشته در تَنگ چوگان کازرون را هرگز نباید از یادها برد و پاسداری و حفاظت اصولی از این اثر، امری بایسته (ضروری) و اجتناب‌ناپذیر به شمار می آید. از سویی، باید در نظر داشت که این یادمان تاریخی و ملی در جایی تک و دور از دسترس مرکز شهرستان و نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی افتاده است و همین موضوع، حساسیت و دل نگرانی های کنشگران میراث فرهنگی و کارشناسان را بیشتر کرده و جا دارد تا سازمان میراث فرهنگی بیش از پیش، به این سنگ نگاره ساسانی ارزشمند توجه داشته باشد.
سازمان میراث فرهنگی عليه ميراث فرهنگي!
اما دِهیاری روستای تنگ قندیل با پروانه (مجوز) از سوی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کازرون و با همکاری این سازمان به بهانه ساماندهی پیرامون و یا همان عرصه سنگ نگاره، دست به اقدامی غیرکارشناسی و در تضاد با قانون‌های میراث فرهنگی زده است که جای ده ها پرسش دارد. اداره میراث فرهنگی شهرستان کازرون در جلوی این سنگ‌نگاره که عرصه اثر به شمار آمده و در کف رودخانه‌ای که سال‌هاست با خشکسالی دست وپنجه نرم‌مي‌كند، اقدام به ریختن ماسه و شن کرده و به باور خود، آن بخش را هموار و تخت کرده است تا دسترسی به آن ساده تر و بهتر انجام شود و نام این طرح نانوشته،نادرست و ناروا را نيز ساماندهی گذاشته است.
دخل و تصرف ممنوع!
طرحی همواره از سوی کنشگران میراث فرهنگی و کارشناسان مورد انتقاد بوده و آنان خواستار برچیده‌شدن این طرح نادرست که از قانون های میراث فرهنگی نیز سرپیچی مي‌كند، شده‌اند. در همین زمینه، یک باستان‌شناس با گرایش دوره ساسانی که این یادمان تاریخی را از نزدیک دیده است، به روزنامه قانون گفت : « به دیدگاه من، بهترین راه و روش نگهداری یک اثر تاریخی تا جایی که امكان دارد و به آن آسیبی نمی رسد، این است که به گونه‌اي ثابت و در واقع، همان‌گونه که در گذر سده ها ماندگار شده است، ازآن حفاظت کنیم. همچنین نباید در پیرامون یا همان عَرصه و حریم آن، ساخت و سازی انجام شود که محیط و بافت بنیادین و فرهنگی آن خدشه دار شده و دستکاری در بافت اثر انجام گیرد. این طرح و کار، یک نوع دخل و تصرف در عرصه اثر به شمار می آید. در اصل، ما (سازمان میراث فرهنگی) همیشه دخل و تصرف و دست اندازی و هرگونه ساخت و سازی را در عرصه یادمان های تاریخی و فرهنگی ممنوع کرده ایم و همه کارمندان و مدیران سازمان میراث فرهنگی از این موضوع آگاهی دارند. اینک چگونه است که خود سازمان میراث فرهنگی که همه نهادها و ارگان‌ها را از چنین کارهایی باز می دارد، دست به چنین کاری زده‌است و در عرصه این یادمان ساخت و ساز کرده و به بافت فرهنگی و تاریخی آن آسیب رسانده است؟ هر چند برخی ساخت‌و‌سازها در پیرامون یک اثر باید انجام گیرداما این کار درباره همه آثار درست نیست. ما نباید برای دسترسی بهتر به برخی یادمان‌های تاریخی که به درستی نگهداری نمی‌شوند و راه دسترسی زیبنده ای نیز ندارند، به بافت تاریخی و اصالت آن‌ها دست بزنیم. به دید من، ما باید از بافت آن منطقه ، بازدیدکننده و آرمان آنان نیز آگاه باشیم. همچنین با نگاهي به آسیبی که در گذشته به سنگ نگاره ساسانی در تَنگ چوگان کازرون‌وارد شده، این کار دور از دانش است که بخواهیم درباره اثری که در یک جای دورافتاده است، انجام دهیم و این کار، کارشناسی نشده است».
علی هُژَبری در پاسخ به این پرسش که آیا نیازی است که سنگ نگاره ای را که در گذر سده های دراز در همین جایگاه بوده و پیرامون آن نیز از گذشته های دور به همین شکل بوده است ساماندهی کنیم، گفت : « این سنگ نگاره سال‌های سال است که در همین جایگاه جای گرفته و از زمانی که آن را دیده اند، بافت تاریخی آن به همین شكل بوده است. اما ما در واقع، خودمان داریم اصالت آن را از میان برده و بافت تاریخی و فرهنگی آن را خدشه دار می کنیم و با این کار، راه آسیب‌رسانی به آن را نیز هموارتر و ساده‌تر خواهیم کرد. ما تا هنگامی که خطری بافت آن را تهدید نکند، نباید به آن دست بزنیم و بهتر است به جای این کار و طرح، برای حفاظت درست و مرمت آن چاره ای بیندیشیم. همچنین این کار با قانون های جهانی یونسکو که ایران نیز هَموندی (عضویت) آن را پذیرفته، ناسازگار است. به هر روی، تا زمانی که خطری یک یادمان را به ویژه سنگ نگاره ها، تهدید نکرده است، نباید به آن و بافت تاریخی اش دست زد زیرا با این کار به بافت تاریخی و اصالت آن آسیب رسانده ایم».
طرحي كه برای ساماندهی اثر انجام گرفته است!
اما سرپرست سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی شهرستان کازرون، دیدگاه دیگری دارد و در همین زمینه و پیشتر به نگارنده گفته بود : « ما در راستای نجات بخشی این سنگ نگاره که در مسیر آب رودخانه، جای گرفته است، دست به این کار زده ایم. در همین زمینه نیز، تفاهمنامه ای با دهیاری و بخشداری و با همکاری انجمن میراث فرهنگی این روستا نوشته ایم. ما جلوي این سنگ‌نگاره را بالا آورده وآن را هموار و تخت کرده ایم که در راستای ایمن سازی ساحل رودخانه و پاسداری از سنگ نگاره انجام گرفته تا آب روی آن رِخنه نکند».
هرچند وی، این نکته را در نظر نداشته که سال هاست این رودخانه آب ندارد و با خشکسالی های پِیاپی دست و پنجه نرم می کند و در این مورد، نیاز به طرحی نانوشته و نادرست نبوده است.
محمدرضا معینی در پاسخ به این پرسش که این سنگ‌نگاره در درازای سده‌ها به همین روش نگهداری می‌شده و دگرگونی در بافت تاریخی آن بر پایه قانون‌های میراث فرهنگی نارواست و اصالت آن را از میان می برد، گفت:«اصالت اثر مبنی بر آن است که در فضا نگهداری شود و با کمترین آسیب برجای بماند. ما این تجربه و ایمن سازی را در تنگِ چوگان و کنار رودخانه‌آن با همکاری مشاوران برای پاسداری بهتر از یادمان‌های تاریخی انجام داده ایم. موضوع چشم انداز (حریم منظری) یادمان ها، موضوع ویژه و پیچیده‌ای است که در میراث فرهنگی وجود دارد. بهتر است نمونه ای را بیاورم تا موضوع چشم انداز یادمان‌ها را بهتر دریابیم. برای نمونه، شما در زمستان برای اینکه سرما نخورید، مجبورید خود را بپوشانید. حال اگر کُتی داشته باشید که شاید بر تن‌تان زیبا نبوده و بد فُرم باشد مجبوريد برای پیشگیری از سرماخوردگی آن را بپوشید و اگر این کار را نکنید، بی گمان سرما خواهید خورد. پس برای ما نیز، این گونه موارد پیش می آید! یعنی اینکه ما مجبور هستیم یادمان‌های تاریخی را به‌هرنحوحفظ کنیم و اگر این کار را انجام ندهیم، نادرست است».
نگران تكرار تجربه تلخ چوگان
سرپرست میراث فرهنگی شهرستان کازرون در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه به باور کارشناسان و با نگرش به تجربه‌تلخ تنگ چوگان، این کار راه دسترسی به اثر را آسان‌تر کرده و آن را در خطر آسیب رسانی قرار داده است، گفت:«برنامه‌ما در راستای پاسداری از سنگ نگاره بوده و برآنیم تا پیرامون آن را نرده‌کشی (فَنس) کنیم. از همین رو، باید پیش از هرکاری، بستر را برای آن آماده کرده و در همین راستا جلوی آن را تخت و هموار کرده ایم. هم اینک، نرده ها خریداری شده و موجود است و برآنیم تا آن ها را به بخشداری، دهیاری و انجمن میراث فرهنگی آنجا بسپاریم و با تفاهمنامه ای، مسئولیت کار را به آنان برای نصب و نگهداری واگذار کنیم».
وعده های توخالی مدیران میراث فرهنگی
اما با گذشت یک سال از گفت و گوی نگارنده با سرپرست میراث فرهنگی شهرستان کازرون مبنی بر نرده کشی پیرامون سنگ نگاره تَنگ قَندیل برای پاسداری و حفاظت بهتر و ساماندهی محوطه، هنوز این طرح اجرایی نشده و این یادگار ملی و ارزشمند همچنان به حال خود رها شده است. همچنین تخت و هموار کردن جلو و عرصه اثر با شن و ماسه و بالا آوردن آن، نه تنها اَنگیزه ای برای حفظ بهتر این یادمان ملی نشده است بلکه راه دسترسی و آسیب رسانی به آن ساده تر شده و تهدیدی برای این سنگ نگاره به شمار می آید. گواه این سخنان نیز، افزایش کَند و کاوهای غیرمجاز گذشته به ویژه در سمت راست سنگ نگاره که گودالی ژرف را پدید آورده بودند، است. همچنین اَندک بازدیدکنندگان موجود نیز به سادگی و آسودگی بر لبه سنگ نگاره (جلو آن) ایستاده و با آن عکس یادگاری می گیرند! که نگارنده در بازدید میدانی خود، بیننده این موضوع دردناک از نزدیک بود. اینجاست که با وعده های پوچ و توخالی مدیران میراث فرهنگی رو به رو می‌شویم زیرا به گفته سرپرست میراث‌فرهنگی شهرستان کازرون، نرده‌ها پیشتر خریداری شده و آماده نصب است. اما با گذشت بیش از یک سال هنوز هیچ کاری در این زمینه انجام نگرفته، هر چند این طرح به باور کارشناسان، غیرعلمی نيز بوده است.
حفظ بافت و عرصه اثر، قانون‌های جهانی میراث فرهنگی
یکی از جُستارهای ارزشمند درباره یادمان های تاریخی که امروزه مورد نگرش سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی یونسکو و انجمن‌ها و نهادهای علمی و دانشگاهی جهان است، حفظ و پاسداشت بافت تاریخی، محیط ، عَرصه و اصالت آن یادمان تاریخی محسوب‌مي‌شود. همچنین در قانون های برآمده از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نگرشی فراگیر به این موضوع شده و بر اجرای درست آن نیز، همواره پافشاری (تاکید) شده است.
یادگار ساسانیان، اثری بسیار ارزشمند است
سنگ نگاره ساسانی «تنگ قَندیل» در کازرون پارس (فارس) یکی از اندک نگارکنده‌هایی (نقش برجسته‌ها) است که نگاره یک بانوی ساسانی را به زیبایی نشان می دهد. از همین رو، نزد کارشناسان و باستان شناسان از ارزش فراوانی برخوردار است. همچنین وضعیت این نگارکَنده کم‌و بيش سالم است و هنوز از نزدیک می توان آراسته ها و ریزه کاری های زیبای آن را دید و بر شمرد. سنگ نگاره‌ای که کارشناسان و باستان شناسان از آن با نام برجسته‌ترین و ارزشمندترین یادگار ساسانی یاد می کنند. اثری بی‌مانند (منحصربه فرد) و یگانه که یکی از زیباترین صحنه های تاریخی ایران را به نمایش گذاشته است و از دیدگاه پژوهش و مطالعات تاریخی، آیینی و جایگاه اجتماعی روزگار ساسانی دارای ارزش بسیار فراوانی است. در این نگاره (تصویر) با صحنه ای عاشقانه رو به رو هستیم که راز و رمزهای نهفته‌ای را در دل خود پنهان دارد. از سویی، این سنگ نگاره وارون دیگر نگارکَنده‌های ساسانی که روی صخره پیوسته به کوه تراشیده شده اند،بر یک تکه سنگ بزرگ جداگانه (منفرد) در دامنه بستر یک رودخانه فصلی تراشیده شده است. اما این یادمان ملی همچنان مورد بی مهری قرار گرفته و در گوشه ای به حال خود رها شده و در چند سال گذشته با دشواری های گوناگونی دست به گریبان بوده است.
بازشناسی سنگ نگاره ساسانی تنگِ قَندیل
سنگ نگاره «تنگ قَندیل» روی سنگی به پهنای هشت در پنج و نیم متر تراشیده شده و اندازه خود اثر، دو متر و 80سانتی متر در دو متر و 10 سانتی متر است. در این سنگ دو مرد و یک زن به گونه ایستاده تراشیده شده‌اند. فرد میانی یا شاهنشاه بر روی یک پای خود تکیه داده و دست چپ خود را بر شمشیر گذاشته و در حال گرفتن گل از بانویی است. پوشاک وی به‌صورت بالاتنه چسبان با یک شِنل آویزان و شلوار گشاد چین دار است. در رو به روی او و سمت راست، زنی ایستاده و بر روی پای چپ خود تکیه داده و به شاهنشاه گلی را می‌دهد. پوشاک وی، جامه جلو باز بلندی است که تا روی زمین دنباله دارد. در پشت سر پادشاه و سمت چپ فردی حلقه قدرت را در دست راست خود گرفته و دست چپ خود را روی شمشیر قرار داده است. پای این فرد و شمشیر پادشاه بسیار آسیب دیده است. این سنگ نگاره، پادشاه راکه همان بهرام دوم است، نشان می دهدزیرا تاج بهرام که نشان «ایزد بهرام» است، بال مانند و میان دایره قرار دارد که روی سکه ها نیز آشکار است. بهرام دوم، نخستین پادشاهی‌محسوب‌مي‌شود که در سکه ها به همراه شهبانو و همسر خود دیده شده است. نگاره زن نیز، شاپور دُختک، همسر پادشاه است که گلی را به زیبایی به پادشاه پیشکش می کند. پشت سر پادشاه نیز، بهرام سوم که جانشین شاهنشاه بوده است، دیده می شود. در این جا ما با یک صحنه مهرورزانه و عاشقانه رو به رو هستیم که در واقع نگاره ای از صحنه ازدواج پادشاه را به نمایش گذاشته است و همین جُستار، این نگاره را به یکی از بی همتاترین و زیباترین نگارکَنده‌های ساسانی تبدیل کرده و چهره یک بانو را به گونه کامل ناهمسان و ویژه نشان می دهد. سنگ نگاره ساسانی تنگِ قندیل در تاریخ 13 مرداد 1380 با شماره 4539 در سیاهه (فهرست) یادمان های ملی به ثبت رسیده است.
سایر اخبار این روزنامه
احمدي نژ اد محصور نيست
تشريح غيرعلني اع تراضات
روش منسوخ بنزين دو نرخي
سنگ پيش پاي مبارزه با پولشويي
حاشيه هاي تعيين يك مكان
باغ‌هاي سيما نی
تاراج ميراث توسط جويندگان گنج
مرکل و بازی در وقت اضافی
ضرورت برخورد عاجل باشعاردهندگان در ورزشگاه تبريز
نگاهی آینده نگرانه به اعتراضات دی ۱۳۹۶
تلگرام در آستانه رفع فيلتر
فاجعه‌‌اي از جنس آتش در دريا
