سیاست خارجی، لزوم توجه به داخل

محمد هدایتی- روسیه در اجلاس اوپک، همراه با عربستان خواستار افزایش تولید نفت شد؛ چیزی که به وضوح در تقابل با منافع ایران است. از سوی دیگر اخباری شنیده می‌شود مبنی بر معامله پنهان آمریکا با روسیه بر سر ایران. پس از این اتفاقات به یکباره ‌هاله‌ای نسبتا قدسی که در کشور دور روسیه تنیده شده بود کنار رفت و حتی عده‌ای از محافظه‌کاران از این گفتند که اعتماد به روسیه از اول هم اشتباه بوده است. برخی رفتند سراغ آرشیوهای تاریخ و از گذشته‌ها گفتند و اینکه تا بوده همین بوده و روس‌ها همیشه پشت ما را خالی کرده‌اند. در مقابل اما گروهی سیاست معطوف به شرق را کماکان استراتژی درستی می‌دانند و از آن دفاع می‌کنند. فراتر از این دو داوری، مساله و مشکل ما کماکان این است که خودمان را از دریچه‌های قدرت‌های بزرگ می‌بینیم. کماکان قائل به این هستیم که می‌توان از اختلافات قدرت‌های بزرگ استفاده کرد و با نزدیکی به یکی از آنها از منافع تخاصم آنها بهره‌مند شد. شوربختانه این رویکردی است که در بیش از یک قرن مواجهه مستقیم با قدرت‌های بین‌المللی در پیش گرفته و همواره از آن آسیب دیده‌ایم. در تمام این مدت، اتصال به یک قدرت را نیرویی بازدارنده محسوب کردیم که در تلاطمات مختلف و نزاع‌های بین‌المللی دست‌مان را می‌گیرد، اما تجربه نشان داد که هیچ گاه چنین نیست. نه قاجاریان وابسته به روس‌ها فرجی یافتند و نه رضاشاهی که می‌گفتند قدرتش را مدیون انگلیسی‌هاست. پهلوی دوم هم که مخالفان، دست‌نشانده آمریکا می‌خواندندش، آخر دست انقلاب را کودتایی غربی خواند. مساله را جور دیگر باید دید. داستان این است: صحنه بین‌المللی همواره محل نزاع است، قدرت‌های بزرگ بر سر خیلی از مسائل اختلاف دارند، جاهایی هم منافع مشترک دارند. مشکل این است که ما مشکلات عمده آنها را بر سر خودمان می‌دانیم و گمان می‌کنیم عامل تعیین‌کننده در این میان هستیم. آن هم در شرایطی که هیچ‌گاه با تقویت شرایط داخلی و به ویژه شرایط اقتصادی، خود را تا حد قدرتی بین‌المللی ارتقا ندادیم. در نتیجه توان چانه‌زنی ما محدود است، محدود به همین نفت و بستن تنگه هرمز. سیاست درست همان نوشته سر درِ وزارت خارجه است: نه شرقی، نه غربی. البته این گفته به معنای تخاصم با جهان نیست. به معنای روابطی منطقی در عین استقلال است و لازمه همه اینها پیشرفت در داخل است، ارتقای زیربناهای به ویژه اقتصادی و تقویت وحدت ملی؛ چیزهایی که گویا هیچ کدام محقق نشده‌اند.
hedayati.mohammad@yahoo.com