مظلومیت امام در بنر‌های شهری

در این ستون پیش از این به ضعف در طراحی گرافیک بنر‌ها و تابلو‌های تبلیغاتی فرهنگی سازمان زیباسازی شهرداری تهران اشاراتی داشتیم و از آنجا که سلسله ضعف‌های این طراحی‌ها همچنان تداوم دارد، بالاجبار به تازه‌ترین آن اشاره می‌کنیم و به رسم تکلیف این‌بار طراحی بنر‌ها با موضوع ارتحال امام راحل را که همچنان در شهر به چشم می‌خورد زیر ذره‌بین نقد می‌بریم.
سازمان زیباسازی شهرداری تهران در تازه‌ترین طراحی بنر‌های شهری، تصاویری معروف از امام خمینی (ره) را در کنار جملاتی از این دست قرار داده است: «صلابت اگر تصویر بود، ساده‌زیستی اگر تصویر بود، محبت اگر تصویر بود و شهامت اگر تصویر بود»، بعید است که طراحان این بنر‌ها از بدیهی‌ترین دانش در موضوع پیام در تبلیغات تصویری بی‌بهره باشند تا آنجا که ندانند تبلیغ هر قدر مستقیم‌تر و شعاری‌تر باشد تأثیرش بر مخاطب کمتر و بعضاً معکوس‌تر خواهد بود.
این را هر دانش‌آموخته مبتدی گرافیک و کسی که کمترین مطالعه‌ای در باب تبلیغات و ارتباطات بصری دارد، می‌داند که بهترین نوع پیام آن است که غیرمستقیم‌تر، غیر‌شعاری‌تر و تصویری‌تر ارائه شود. از آنجا که چنین رویکردی در پیام ناخودآگاه تأثیرگذار است، اثرگذاری عمیق‌تر و مؤثرتری خواهد داشت. برای همین است که برای مثال عنصر شعر در ادبیات به دلیل اینکه پیامش را در قالب استعاره، ایجاز و ایهام می‌پیچد و ارائه می‌دهد و مستقیم و شعاری عمل نمی‌کند روی مخاطب تأثیری عاطفی و عمیق می‌گذارد، چیزی که دانش‌آموخته مبتدی علم ارتباطات و تبلیغات هم می‌داند که اگر می‌خواهید تأثیری منفی و معکوس روی مخاطب بگذارید باید به شعاری‌ترین و روترین، غیرهنری‌ترین، مستقیم‌ترین و شعاری‌ترین شکل ممکن پیام را در معرض دید مخاطب قرار دهید. حال دوباره برگردیم به بنر‌های شهری که سازمان زیباسازی شهر تهران با موضوع ارتحال امام خمینی (ره) در سطح شهر نصب کرده است.
اساساً تصاویر مشهوری که عکاسان زبردست به‌ویژه در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی از امام خمینی (ره) ثبت کرده‌اند به تنهایی گویای صلابت، شجاعت، رشادت و ساده‌زیستی آن مرد بزرگ است. در ثانی اگر قرار است اشاره‌ای نوشتاری این تصاویر را به عنوان مکمل همراهی کند از آنجا که امام خمینی (ره) خود شاعر بودند بهترین انتخاب می‌تواند اشعار و غزل‌های خود ایشان باشد. برای مثال شعر معروف «انتظار فرج از نیمه خرداد کشم» هیچ‌گاه تکراری نخواهد شد.


استفاده از این مصرع اگر هر سال هم در بنر‌ها تکرار شود هیچ ایرادی ندارد، چراکه مانند نماز منجر به ذکر و یادآوری می‌شود. ذکر این نکته به مردم که امام امت شاعری زبردست و چیره‌دست بودند و در وادی عرفان دستی بر آتش داشتند و صرفاً مرد میدان سیاست نبودند پیامی ارزنده و تأثیرگذار است که تکرار آن اقدامی بحق و قابل دفاع است.
حال معلوم نیست چه تفکرات و اشخاصی پشت طراحی‌های سازمان زیباسازی شهر تهران قرار دارند که این بدیهی‌ترین اصول فنی و تکنیکی را رعایت نمی‌کنند. این قلم پیش از این درباره ضعف پوستر‌های فرزندآوری در سطح شهر نیز ایراداتی واضح و عیان را گوشزد کرده بود، اما گویا قرار است در بر همان پاشنه سابق بچرخد. بعید است این اندازه غلط به صورت مداوم و یکپارچه ناشی از بی‌سوادی طراحان باشد.